Motivational interviewing: hoe motiveert u uw patiënt?

Eén van de grootste uitdagingen in de tandheelkundige praktijk is het motiveren van patiënten voor een goede mondhygiëne. Want gaatjes vullen lost tijdelijk wel het probleem op van de patiënt, maar doet niets aan de oorzaak. Gaatjes ontstaan omdat patiënten hun mondhygiëne verwaarlozen of onvoldoende uitvoeren. De oorzaak van het probleem is het gedrag van de patiënt. Alleen als de patiënt zijn gebit goed verzorgd, wordt de oorzaak aangepakt. Dat lukt lang niet altijd, veel patiënten werken niet of onvoldoende mee.

Wat is Motivational Interviewing?

Motivational Interviewing (MI) is een evidence-based motiveringstechniek (Burke e.a., 2003, Hettema e.a., 2005, Yevlahova, 2009) die op vele terreinen in de gezondheidszorg wordt toegepast, o.a. bij verslavingsproblematiek, obesitas, stoppen met roken etc. Ook in de tandheelkundige praktijk is MI een krachtig instrument om patiënten te motiveren voor het verbeteren van hun mondhygiëne.
Motivational Interviewing, ontwikkeld door Miller en Rollnick (1991), motiveert niet door de patiënt te overtuigen, maar door zijn ambivalentie voor het veranderen van zijn gedrag te verduidelijken en op te lossen. Veel patiënten staan ambivalent tegenover het verbeteren van hun mondhygiëne; ze willen wel een gezonde mond, maar zijn (nog) onvoldoende gemotiveerd om daar de noodzakelijke inspanning voor te leveren. Ze willen wel en niet tegelijkertijd. In de praktijk hoor je dat ze graag hun mond weer gezond willen hebben. Vervolgens beginnen ze thuis enthousiast, maar na enige tijd worden de goede adviezen niet meer opgevolgd en valt de patiënt terug in zijn oude gewoonten.

Doel Motivational Interviewing

Motivational Interviewing heeft als doel een blijvende gedragsverandering te realiseren: de patiënt te motiveren om van het nieuwe mondhygiënegedrag een gewoonte te maken. MI stelt de patiënt centraal, neemt hem serieus en geeft hem inspraak in de behandeling. De samenwerking met de patiënt is gebaseerd op gelijkwaardigheid. Hiermee sluit MI naadloos aan op de Wet op de Geneeskundige Behandelovereenkomst (WGBO), die stelt dat patiënten betrokken moeten worden bij de behandeling. In de praktijk is er vaak sprake van instemmen met. De inspraak voor de patiënt beperkt zich meestal tot ‘ja’ of ‘nee’ mogen zeggen tegen de adviezen en instructies van de behandelaar. Patiënten zeggen dan vaak ‘ja’ en doen ‘nee’, waardoor het gevaar bestaat dat de relatie verslechtert en zowel de patiënt als de behandelaar ongemotiveerd raken.

Verantwoordelijkheid bij patiënt

Motivational Interviewing legt de verantwoordelijkheid voor de mondgezondheid bij de patiënt. De behandelaar informeert de patiënt over de actuele situatie in zijn mond en de risico’s die hij hiermee loopt. De behandelaar onderzoekt de mening en wensen van de patiënt met betrekking tot zijn mondgezondheid. Wat wil de patiënt? De behandelaar maakt eventuele ambivalentie bespreekbaar en stimuleert de patiënt om een besluit te nemen over zijn gewenste zelfzorg. Als de patiënt besloten heeft zijn mondhygiëne te verbeteren begeleidt de behandelaar hem bij het maken van een plan van aanpak om van het nieuwe mondhygiëne gedrag een gewoonte te maken. Een gewoonte die goed ingevoegd kan worden in zijn dagelijkse routine. Alleen als het nieuwe gedrag tot een gewoonte is geworden, is de verwachting dat de verbeterde mondzorg blijvend zal zijn.

Hoe pas je Motivational Interviewing toe?

Nieuw mondhygiënegedrag aanleren is geen sinecure. Het vraagt veel inspanning, discipline en het vertrouwen dat het op den duur zal lukken om het nieuwe gedrag eigen te maken. Is het nieuwe mondhygiënegedrag eenmaal een gewoonte geworden, dan gaat het bijna vanzelf en kost het nauwelijks moeite. Het aanleren of veranderen van een gewoonte is een dynamisch proces dat 5 verschillende fases kent (Prochaska e.a., 1992).

Figuur 1. Proces van de gedragsverandering.

Fase 1: Precontemplatie

De patiënt is niet van plan op korte termijn zijn mondhygiënegedrag te verbeteren. De redenen hiervoor kunnen heel verschillend zijn. Het kan zijn dat hij onvoldoende de ernst van de situatie inziet. Hij ziet de risico’s niet die hij loopt als hij doorgaat met het huidige mondhygiënegedrag. Hij vindt de situatie in zijn mond geen probleem. Of hij ziet wel het probleem, maar heeft nu belangrijker zaken aan zijn hoofd dan de gezondheid van zijn gebit.

Fase 2: Contemplatie

De patiënt overweegt het verbeteren van zijn mondhygiënegedrag, maar staat hier ambivalent tegenover. Hij wil wel een gezonde mond maar heeft weerstand tegen de noodzakelijke inspanning die daarvoor nodig is. Hij kan er (nog) niet toe komen om te beslissen zijn mondhygiënegedrag te gaan verbeteren.

Fase 3: Preparatie

De patiënt stelt een plan van aanpak op om zijn besluit succesvol uit te voeren en van het nieuwe mondhygiënegedrag een gewoonte te gaan maken.

Fase 4: Actie

De patiënt is gestart met het nieuwe mondhygiënegedrag.

Fase 5: Behoud

De patiënt houdt met veel wilskracht en energie het nieuwe mondhygiënegedrag goed vol. Is hij intrinsiek gemotiveerd dan kan hij het nieuwe gedrag makkelijker volhouden, wat de kans op een blijvende gedragsverandering groter maakt.

Terugval

De patiënt valt terug in zijn oude gewoonte. Dit betekent niet dat hij weer terug bij af is; een gedragsverandering gaat met vallen en opstaan. De patiënt heeft ervaring opgedaan en staat nu opnieuw voor de keuze hoe hij de verantwoordelijkheid voor zijn mondgezondheid op zich wil nemen.

Welke therapie geeft u in de verschillende fasen?

MI heeft voor elke fase een specifieke therapie ontwikkeld, die effectief is voor de fase waarin de patiënt zich bevindt. Patiënten gaan op heel verschillende wijze door het proces heen, voor iedere patiënt is het verloop weer anders.

Fase 1 precontemplatie

De patiënt bewust maken van de gezondheidsrisico’s die hij loopt met zijn huidige mondzorg. Niet alleen nu, maar ook op de lange termijn.

Fase 2 contemplatie

De ambivalentie van de patiënt bespreekbaar maken en oplossen.

Fase 3 preparatie

De patiënt begeleiden en een realistisch plan van aanpak opstellen.

Fase 4 actie

Afspraken maken over de zelfzorg en de eventueel gewenste begeleiding.

Fase 5 behoud

De inzet van de patiënt positief bekrachtigen en stimuleren het nieuwe mondhygiënegedrag vol te houden.

Bij terugval

Allereerst de opgedane ervaringen door de patiënt benutten en vervolgens achthalen in welke fase hij zich nu bevindt.

Toepassen Motivational Interviewing

Motivational Interviewing toepassen gaat als volgt:

1. De patiënt op neutrale wijze informeren over de situatie in zijn mond en de risico’s die hij hiermee loopt voor zijn mondgezondheid.
2. Met open vragen achterhalen in welke fase van de gedragsverandering de patiënt zich bevindt.
3. De juiste therapie toepassen.

Wat wordt er van de behandelaar gevraagd?

Motivational Interviewing professioneel toepassen vraagt van de behandelaar een goede beheersing van de noodzakelijke communicatievaardigheden. Zoals op gelijkwaardige basis een vertrouwensrelatie met de patiënt opbouwen. Het gesprek structureren. Actief luisteren, samenvatten, reflecteren en doorvragen naar de essentie van het probleem. De weerstand van de patiënt effectief benutten om zijn ambivalentie op te lossen. De inzet van de patiënt positief bekrachtigen en hem stimuleren het nieuwe gedrag vol te houden. Hoe professioneler de communicatie van de behandelaar, des te groter de kans op succes met MI.

Wat levert Motivational Interviewing op?

• MI is effectief omdat het de intrinsieke motivatie van de patiënt vergroot, waardoor de kans op succes veel groter is
• MI is efficiënt omdat elke interventie volledig is afgestemd op het veranderingsproces bij de patiënt
• MI maakt de patiënt zelf verantwoordelijk voor zijn mondhygiëne waardoor de kwaliteit van zijn mondgezondheid toeneemt
• MI geeft de patiënt inspraak hetgeen relatiebevorderend werkt.

Motivational Interviewing geeft voorlichting op maat. De behandelaar geeft alleen de voorlichting die afgestemd is op de persoonlijke situatie van de patiënt. Bovendien wordt met MI veel duidelijker hoe de patiënt werkelijk denkt over het verbeteren van zijn mondhygiëne. Dit voorkomt de nodige frustratie bij de behandelaar en kan de behandeltijd efficiënter benut worden.

Door:
Carry Gresnigt

Drs. Carry O.V.M. Gresnigt-Bekker is docent Voorlichtingskunde en Communicatie bij de sectie Sociale Tandheelkunde en Voorlichtingskunde van ACTA. Zij heeft vele jaren als docent bij de opleiding Mondzorgkunde van de Hogeschool INholland in Amsterdam gewerkt, waar zij verantwoordelijk was voor het onderwijs Psychologie en Communicatie. Carry is psycholoog en heeft een praktijk voor Coaching, Training en Advies. Zij geeft personal coaching aan mensen die zich verder willen ontwikkelen en communicatie- en teamtrainingen voor medewerkers van tandheelkundige praktijken.
Lees meer

Literatuur
Burke B.L., Arkowitz H. & Menchola M. (2003). The Efficacy of Motivational Interviewing: A Meta-Analysis of Controlled Clinical Trials. Journal of Consulting and Clinical Psychology; Vol. 71, No 5, 843-861.
Hettema, J., Steele, J., & Miller, W. R. (2005). Motivational Interviewing. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 91-111.

Miller WR, Rollnick S. (1991). Motivational Interviewing: preparing people to change addictive behaviours. New York, NY: Guilford Press.

Prochaska JO, DiClemente CC. (1992). In search of how people change. Applications to addictive behaviours. Am Psychol 47:1102-14.

Yevlahova D, Satur J. (2009). Models for individual oral health promotion and their effectiveness: a systematic review. Australian Dental Journal; 54: 190-197.