Leiderschap in de mondzorg: Karakteristieken, uitdagingen en aanbevelingen

In het eerder geplaatste artikel Tandarts en praktijkeigenaar tegelijk. Welke leidersschapsstijl heeft de voorkeur kun je lezen welke stijlen en uitdagingen er volgens de literatuur zijn.

Uitdagingen in de mondzorg

De mondzorg is voortdurend in beweging. Elk jaar zien we nieuwe tandartsen die hun praktijk beginnen, terwijl er meer ervaren tandartsen met pensioen gaan. Dit leidt tot een onvoorspelbare arbeidsmarkt met zowel kansen als uitdagingen. Daarnaast ondergaan mondzorgpraktijken veranderingen in hun organisatiestructuur. Het aantal praktijken neemt af, maar de overgebleven praktijken worden groter, deels door de opkomst van tandheelkundige ketens. Dit heeft invloed op de doelstellingen en waarden van praktijken en verandert de manier waarop ze worden beheerd. Interne veranderingen, zoals verschuivingen in taakverdeling en personeelssamenstelling, resulteren in een meer zakelijke benadering en vereisen nieuwe managementstrategieën.

I cannot teach anybody anything. I can only make them think – Socrates

Dubbele rol van tandarts-eigenaren

Tandarts-eigenaren fungeren niet alleen als zorgverleners maar ook als ondernemers die verantwoordelijk zijn voor het succes van hun praktijk. Deze dubbele verantwoordelijkheid kan leiden tot hoge werkstress, een wankele werk-privébalans en managementuitdagingen. Sommige tandarts-eigenaren overwegen zelfs om hun praktijk aan een keten te verkopen om deze druk te verlichten.

Diverse leiderschapsstijlen

In deze complexe context is leiderschap van groots belang. Tandarts-eigenaren moeten niet alleen uitblinken in zorgverlening maar ook in het leiden van hun organisaties. Dit vereist een scala aan leiderschapsvaardigheden en de flexibiliteit om, afhankelijk van de situatie, tussen verschillende rollen te schakelen. Uit het onderzoek blijkt dat er verschillende leiderschapsstijlen de boventoon voeren onder tandarts-eigenaren, variërend van transformationeel en transactioneel leiderschap tot charismatisch, autocratisch en laissez-faire leiderschap. Elke stijl heeft zijn eigen kenmerken en uitdagingen.

“Leidinggeven is het creëren van omstandigheden, immaterieel en materieel, opdat medewerkers zo zelfstandig mogelijk hun taak kunnen realiseren, met daarin het dragen van verantwoordelijkheid, discretionaire ruimte voor het nemen van initiatieven, van en door het werk kunnen leren en zich kunnen ontwikkelen, professioneel, als mens en in moreel opzicht”.

– John Paul II (1981), ecyclical letter: Laborem Exercens. Retrieved from Vatican City.

Karakteristieken van leiderschapsstijlen in de mondzorg

Het onderzoek identificeerde specifieke kenmerken van verschillende leiderschapsstijlen in de mondzorgsector:

Transformationeel Leiderschap: Inspiratie voor succes

Transformationele leiders hebben een heldere visie, bevorderen motivatie en betrokkenheid, leggen nadruk op verbinding en communicatie, en stimuleren innovatie en creativiteit. Ze inspireren hun team om samen doelen te bereiken.
De opvallende kenmerken voor transformationeel leiderschap in dit onderzoek zijn:

1. Duidelijke visie
   Transformationele tandarts-eigenaren hebben een heldere visie voor hun praktijk en delen deze actief met hun team. Iedereen begrijpt de doelen en werkt ernaar toe.
2. Motivatie en betrokkenheid
   Ze bevorderen motivatie, betrokkenheid en tevredenheid van hun teamleden door middel van teambuilding, open communicatie en participatieve besluitvorming.
3. Verbinding en communicatie
   Sterke relaties en effectieve communicatie binnen het team staan centraal. Regelmatige overleggen en feedback creëren een veilige en respectvolle werkomgeving.
4. Innovatie en creativiteit
   Creativiteit en innovatie worden aangemoedigd, waarbij medewerkers vrij zijn om suggesties te doen. Dit leidt tot een cultuur van voortdurende verbetering.

Transactioneel Leiderschap: Pragmatisme en structuur

Transactionele leiders zijn doelgericht, hebben beperkte persoonlijke betrokkenheid, leggen nadruk op sturing en controle, en zijn consequent bij slechte prestaties.
Uit het onderzoek is gebleken dat tandarts-eigenaren vaak een combinatie van transformationeel en transactioneel leiderschap aannemen waarbij transactionele elementen overheersen. De tandarts-eigenaren die overwegend een transactionele leiderschapsstijl hanteren, worden gekenmerkt door:

1. Doelgerichtheid
   Deze tandarts-eigenaars zijn gefocust op doelen en pragmatische oplossingen. Ze waarborgen orde en structuur.
2. Beperkte persoonlijke betrokkenheid
   Transactionele tandarts-eigenaars tonen over het algemeen minder persoonlijke betrokkenheid bij hun team en vertrouwen op intrinsieke motivatie van werknemers.
3. Nadruk op sturing en controle
   Het behouden van kwaliteitseisen en efficiëntie staat centraal. Deze tandarts-eigenaren denken in termen van oplossingen en houden toezicht op prestaties.
4. Consequentie bij slecht presteren
   Tandarts-eigenaren zijn bereid personeel te ontslaan als prestaties niet aan de verwachtingen voldoen.

Charismatisch Leiderschap: Inspiratie door aandacht

Charismatische leiders hebben een duidelijke visie, nemen risico’s, hechten waarde aan individuele aandacht en ontwikkeling, en fungeren als coaches voor hun team. Charismatische tandarts-eigenaren onderscheiden zich door:

1. Duidelijke visie en team betrokkenheid
   Deze tandarts-eigenaren delen een duidelijke visie met het team en zorgen ervoor dat iedereen zich gewaardeerd voelt.
2. Bereidheid om risico’s te nemen
   Charismatische tandarts-eigenaars nemen risico’s om hun visie te verwezenlijken, zelfs in uitdagende tijden.
3. Individuele aandacht en ontwikkeling
   Ze investeren in persoonlijke ontwikkeling van teamleden.
4. Coaching en ontwikkeling
   Deze tandarts-eigenaars fungeren als coaches en ondersteunen de groei van hun team.

Autocratisch Leiderschap: Controle boven alles

Autocratische leiders hebben een verheven zelfbeeld, beperken inspraak, leggen de praktijk boven de werknemers en handhaven controle en sancties. Autocratische tandarts-eigenaren worden gekenmerkt door:

1. Verheven zelfbeeld en gebrek aan inspraak
   Deze tandarts-eigenaars nemen beslissingen zonder inspraak en geloven dat alleen zij de juiste beslissingen kunnen nemen.
2. Praktijkgerichtheid boven werknemers
   De praktijk staat voorop, en werknemers worden gezien als middelen om doelen te bereiken.
3. Controle en sancties
   Strikte controle en dreigementen met sancties zijn gebruikelijk.
4. Gebrek aan reflectie en conflictsituaties
   Reflectie op het eigen handelen is zeldzaam en conflicten worden vaak toegeschreven aan werknemers.

Laissez-faire Leiderschap: Vrijheid en risico’s

Laissez-faire leiders streven naar goede relaties, geven werknemers veel vrijheid, ervaren verminderde betrokkenheid en teamgevoel en plaats. Tandarts-eigenaren met een laissez-faire stijl:

1. Verlangen naar goede relaties
   Ze streven naar positieve relaties met werknemers en vermijden conflicten.
2. Werknemersparticipatie en gebrek aan sturing
   Ze geven werknemers veel vrijheid en ruimte voor besluitvorming.
3. Verminderde betrokkenheid en teamgevoel
   Het ontbreken van sturing kan tot verminderde betrokkenheid en verminderde teamcohesie leiden. Het leidt ook vaak tot meer onderlinge conflicten tussen teamleden, omdat sommige collega’s bepaalde privileges hebben of met veel zaken wegkomen.
4. Prioriteit van mens boven praktijk
   De laissez-faire tandarts-eigenaar stelt de behoeften van werknemers soms boven die van de praktijk, ten koste van de patiëntenzorg en praktijk.

Leiderschap in de mondzorg varieert, maar de transformationele stijl lijkt positievere resultaten te hebben. Het begrijpen van deze verschillende benaderingen is cruciaal om effectief leiderschap in de tandheelkunde te bevorderen.

Uitdagingen van leiderschapsstijlen in de mondzorg

Gemeenschappelijke uitdagingen

De uitdagingen die tandarts-eigenaren ervaren kennen een gemeenschappelijke basis. Het gaat hierbij met name om vier gemeenschappelijke uitdagingen: werkdruk door de duale rol van leider en zorgverlener, tegenstrijdige doelen door de duale rol, wet- en regelgeving en personeelszaken.

Werkdruk door duale rol

Tandarts-eigenaren moeten zowel managementtaken (zoals financiën, wettelijke naleving, administratie en personeelszaken) als zorgtaken (patiëntenzorg) vervullen. Deze dubbele rol vereist een hoge mate van concentratie en kan leiden tot het minder frequent of minder effectief uitvoeren van bepaalde taken. Over het algemeen lijken tandarts-eigenaren de neiging te hebben zich vooral te richten op klinische behandelingen, waardoor management- en bestuurstaken soms verwaarloosd worden. Bovendien lijken ze zich vaak niet bewust te zijn van specifieke leiderschapsstijlen en hun effecten op het team en de organisatie. Dit vormt een significante uitdaging voor tandarts-eigenaren.

Tegenstrijdige doelen

De tandarts-eigenaren ervaren complexiteit in doelen vanwege hun dubbele rol. Ze moeten voortdurend balanceren tussen het waarborgen van verbinding en samenwerking als transformationeel leider en het waarborgen van prestaties en kosteneffectiviteit als transactioneel leider. Dit kan leiden tot frictie en uitdagingen, vooral wanneer er tegenstrijdige doelen zijn met betrekking tot kosten en kwaliteit.

Wet- en regelgeving

Tandarts-eigenaren ondervinden moeilijkheden als gevolg van complexe wet- en regelgeving in hun managementtaken. Ze moeten op de hoogte zijn van en voldoen aan een breed scala aan wetten en voorschriften met betrekking tot hun werk, wat de werkdruk verder verhoogt en managementtaken tijdrovender maakt. Bovendien wordt de wet- en regelgeving in de loop der tijd steeds complexer en uitgebreider.

Personeelszaken

Het aantrekken, behouden en aansturen van personeel is een voortdurende uitdaging. De krapte op de arbeidsmarkt maakt het moeilijk om gekwalificeerd personeel aan te trekken, terwijl de eisen van personeel met betrekking tot arbeidsvoorwaarden hoog zijn. Er is ook een trend van veel parttime werkers, wat leidt tot tekorten in de bezetting. De opkomst van ZZP-ers in de praktijken zorgt voor specifieke uitdagingen met betrekking tot sturing en samenwerking.

Interne uitdagingen

Hoewel veel van dezelfde uitdagingen in het algemeen voorkomen, variëren de specifieke details van deze uitdagingen per leiderschapsstijl. De interne uitdagingen die alle tandarts-eigenaren ervaren in het onderzoek, ondanks de leiderschapsstijl, kunnen als volgt worden samengevat:

1. Personeelsverloop en transactionele instelling
   Tandarts-eigenaren ervaren problemen met het behouden van personeel, deels doordat het personeel zelf transactioneel is ingesteld en specifieke eisen heeft met betrekking tot hun dienstverband en beloning. Meer uitdaging willen en concurrentie op de arbeidsmarkt vergroten deze problemen.
2. Problemen met personeelszaken
   Uitval van personeel om verschillende redenen, zoals ziekte of zwangerschap, leidt tot complicaties in de personeelsbezetting. Dit zorgt voor stress en problemen met de planning. Ook het betrokken houden van het team vraagt continue inspanning.
3. Uitdagingen bij het aansturen van personeel
   Communicatie en het aansturen van personeel blijken complex te zijn, en tandarts-eigenaren moeten soms hun communicatiestijl aanpassen aan de behoeften van hun team. Sommige tandartsen ervaren moeilijkheden bij het beheren van disfunctioneel gedrag bij werknemers.
4. Beheer van ZZP’ers
   Het aansturen en betrekken van ZZP-tandartsen is uitdagend vanwege de wetgeving die geen gezagsverhouding toestaat. Dit zorgt voor problemen en onzekerheid wat betreft het betrekken van de ZZP-tandartsen en wat wel en niet kan.
5. Financiële stress
   Tandarts-eigenaren ervaren stress met betrekking tot financiële risico’s, vooral bij het opstarten van een praktijk of bij het beheren van een grote praktijk. Het behouden van de liquiditeit van de praktijk is een constante zorg.

Gebrek aan leiderschapstraining

Tandarts-eigenaren benadrukken het gebrek aan training op het gebied van leiderschap en management. Ze beseffen dat managementvaardigheden essentieel zijn voor het succes van hun praktijk, maar er is weinig formele training beschikbaar.

Externe Uitdagingen

De externe uitdagingen die alle tandarts-eigenaren ervaren in het onderzoek, ondanks de leiderschapsstijl, kunnen als volgt worden samengevat:

1. Werving van personeel
   Het aantrekken (en behouden) van gekwalificeerd personeel is bemoeilijkt in een arbeidsmarkt die gunstiger is voor werknemers. Er is een tekort aan tandheelkundig personeel, en sommige tandartsen merken op dat dit probleem wordt verergerd door de mentaliteit van potentiële werknemers, waaronder ZZP’ers die vaak voor financieel gewin werken.
2. Complexiteit van wet- en regelgeving
   Tandarts-eigenaren worden geconfronteerd met complexe wet- en regelgeving met betrekking tot arbeid en zorgverlening. Ze moeten voortdurend op de hoogte blijven van veranderende voorschriften en normen en voldoen aan diverse wetten en voorschriften, wat extra administratieve lasten met zich meebrengt en managementtaken tijdrovender maakt.
3. Ketenvorming
   Voor sommige tandartsen vormt de opkomst van tandheelkundige ketens een uitdaging. Deze ketens worden soms gezien als een bedreiging voor de kwaliteit van de mondzorg vanwege winstbejag en een gebrek aan tandheelkundige expertise bij investeerders. Overnames door ketens kunnen leiden tot financiële problemen en contractbreuk, wat de concurrentiepositie van solopraktijken kan aantasten.

Het begrijpen van deze complexe interne en externe uitdagingen is van vitaal belang voor tandarts-eigenaren om effectieve strategieën te ontwikkelen en hoogwaardige mondzorg te blijven bieden. Leiderschapsstijlen variëren onder tandarts-eigenaren en hebben invloed op de manier waarop deze uitdagingen worden aangepakt. Het creëren van een evenwicht tussen management- en zorgtaken is een sleutelfactor voor succes in deze veeleisende

Uitdagingen per leiderschapsstijl

Bovendien laten de bevindingen zien dat deze uitdagingen variëren afhankelijk van het type leiderschapsstijl van de tandarts-eigenaar:

• Transactionele, autocratische en laissez-faire leiders
  Deze leiders hebben meer moeite met het behouden van personeel, ervaren meer frictie bij het aansturen van personeel en leggen vaak strengere kwaliteitseisen op. Ze zijn in mindere mate in staat om personeel te inspireren en te motiveren, wat kan leiden tot conflicten en suboptimale prestaties.
• Transformationele leiders
  Deze leiders zijn beter in staat om personeel te behouden en aan te sturen vanwege hun nadruk op inspiratie, motivatie en verbinding. Ze creëren een warme cultuur die conflicten voorkomt en oplost. Dit kan leiden tot minder verloop en betere sturing. Echter, ze kunnen extra werkdruk ervaren vanwege hun nadruk op sociaal-emotionele aspecten van managementtaken.
• Charismatische leiders
  Deze leiders ervaren vergelijkbare uitdagingen als transformationele leiders maar de omvang van de organisatie en het personeelsbestand hebben invloed op de mate van werkdruk. Bij grotere teams nemen deze uitdagingen toe.

Kortom , tandarts-eigenaren staan voor complexe uitdagingen als gevolg van hun duale rol en verschillende leiderschapsstijlen beïnvloeden de mate waarin deze uitdagingen zich manifesteren.
De uitdagingen in de mondzorg mogen niet onderschat worden. Effectief leiderschap is essentieel om deze uitdagingen het hoofd te bieden en te zorgen voor hoogwaardige zorg en goed functionerende praktijken. Het begrijpen van de complexe relatie tussen leiderschap en mondzorg is de sleutel tot succes in deze veeleisende omgeving.

Bekijk een vergrote versie

Grootste interne en externe uitdagingen die de praktijkeigenaren ervaren per leiderschapsstijl

Aanbevelingen van leiderschapsstijlen in de mondzorg

Bewustzijn van leiderschap

Tandarts-eigenaren moeten zich bewust zijn van hun eigen leiderschapsstijl en begrijpen hoe deze van invloed kan zijn op het team en de organisatie. Het is belangrijk om bij- en nascholing te volgen om leiderschaps- en managementvaardigheden te ontwikkelen en individuele leiderschapskenmerken te verbeteren.

Transformationeel Leiderschap

Het wordt aanbevolen dat tandarts-eigenaren transformationeel leiderschap toepassen, omdat dit helpt om personeel te behouden, te betrekken en te motiveren. Dit omvat investeren in menselijk kapitaal, aandacht besteden aan de groei van medewerkers en het hanteren van een transformationele leiderschapsstijl om verschillende voordelen te realiseren.

Transactioneel Leiderschap

Voor de basiswerking van een tandartspraktijk, met routinematige taken en duidelijke functieverdeling, wordt transactioneel leiderschap aanbevolen. Dit omvat het creëren van een duidelijke werkstructuur en het handhaven van kwaliteitsnormen door middel van protocollen en richtlijnen.

Vermijd autocratisch en laissez-faire leiderschap

Autocratisch leiderschap en laissez-faire leiderschap moeten worden vermeden, omdat ze kunnen leiden tot passieve en ontevreden werknemers. Tijdig reageren op uitdagingen en conflicten is essentieel om verloop en verzuim te voorkomen.

Multifunctionele rol

Tandarts-eigenaren moeten zich bewust zijn van hun multifunctionele rol, niet alleen als zorgverlener maar ook als leiders. Ze moeten de management- en personeelszaken serieus nemen en, indien nodig, taken delegeren aan competente personen.

Samenwerking met ZZP-ers

Bij de omgang met ZZP-ers moet begrip worden getoond voor hun behoeften en een goede werkomgeving worden geboden. Dialoog en overleg met ZZP-ers zijn belangrijk om betrokkenheid te bevorderen. Een sterke visie kan helpen bij het beoordelen van de redelijkheid van verzoeken.

Leiderschapsontwikkeling

Er is behoefte aan meer bij- en nascholing voor praktijkeigenaren om inzicht te krijgen in hun leiderschapsstijl en andere stijlen te leren. Een meerdaagse training, zowel individueel als in groepsverband met coaching en reflectie kan praktijkeigenaren helpen hun leiderschapsvaardigheden te ontwikkelen.

Deze aanbevelingen zijn gericht op het verbeteren van leiderschap in de mondzorg, met de nadruk op het begrijpen van verschillende leiderschapsstijlen en het toepassen van de juiste stijl in verschillende situaties. Het doel is om de betrokkenheid en motivatie van medewerkers te vergroten en de praktijk effectiever te leiden.

Door:
Hero Abdulla – Yakoub, Management Adviseur, eigenaar Hero Mondzorg en co-founder Five25 Mondhygiënisten, www.five25.com | www.heromondzorg.nl.