mondhygiene

Sport Fit with Sound Teeth: video van BMX topatlete Manon Veenstra

7 november 2023

In aanloop naar de Olympische Spelen van Parijs in 2024, is extra aandacht voor de mondgezondheid van een professionele atleet van groot belang, vooral in verband met hun welbevinden en prestaties. Via een videoboodschap verwoordt de 24-jarige Nederlandse Manon Veenstra, BMX topatlete, haar visie en ervaringen van een – speciaal voor haar op maat gemaakte – mondhygiëne zelfzorginterventie door de mondhygiënist.

Naast een uitgebreide gebitsscreening (DMFT-, BEWE-, en DPSI-index) en professionele mondhygiënezorg werd bij de intake een diepgaand semi-gestructureerd interview afgenomen. Naast een reguliere medische vragenlijst aangevuld met vragen over stress, slapen en ademhaling vulde Manon de zogenaamde “Mind & Mouth” vragenlijst in. Hierin is de Nederlandse versie opgenomen van het Oral Health Impact Profile-14 (OHIP-14-NL als meting van OH-QoL) en schalen voor persoonlijke verwachte sociale uitkomsten voor het hebben van een gezond gebit, attitude ten opzichte van mondhygiënegedrag (OHB-index), en angst voor de tandarts.

Waarde van professionele individuele mondhygiëne-instructies

Manon benadrukt in deze video de waarde van professionele individuele mondhygiëne-instructies en voorlichting, en met haar boodschap illustreert ze dat effectieve mondzorggedrag bij en/of van haarzelf als topsporter een belangrijke rol speelt bij het verminderen van cariës en bij het zelf ervaren OH-QoL.

Bekijk de videoboodschap Manon Veenstra

Jolanda zal deze persoonlijk videoboodschap van Manon Veenstra nader toelichten tijdens haar key-note presentatie op 18 november bij LBHD tarptautinė konferencija, een mondhygiëne congres in Litouwen.

Door:
Jolanda Gortzak, mondhygiënist en eigenaar van Oral-Vision, info@oral-vision.nl

7 november 2023/door anitatestLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Pilot mondhygiënist op consultatiebureau is een succes

16 oktober 2023

De gemeente Doetinchem startte in april 2022 de pilot Elke peuter- en kleutermond gezond! waarbij mondhygiënisten op het consulatiebureau aanwezig zijn. Aansluitend aan het consult worden ouders uitgenodigd om een bezoek aan de mondhygiënist te brengen. De mondhygiënist kijkt in de mond van het kind en doet het tandenpoetsen op een speelse manier voor. Vervolgens oefent de ouder dit. Als het nodig is, verwijst de mondhygiënist naar een tandarts door.

Deze pilot is opgezet door mondhygiënist Lieneke Steverink-Jorna. Samen met mondhygiënist Silvia van Hagen was zij aanwezig op het consultatiebureau. We vroegen Lieneke om een reactie. “Eindelijk heb ik het gevoel op tijd te zijn. We zien nu kinderen voordat ze gaatjes krijgen. Elke keer als ik op het consultatiebureau ben, merk ik weer hoe hard het nodig is. Hoeveel ouders nog niet begonnen zijn met poetsen of die per ongeluk hun kind pijn doen bij het poetsen. Tijdens het tandenpoetsen screen ik het gebit en ouders kunnen meteen meekijken hoe ik dat doe. Een vader kwam erachter dat hij nog nooit de binnenkant van de tanden had gepoetst. Een moeder kwam er achter dat de wangen en de lippen opzij gehouden moeten worden maar dat dit niet gaat met haar prachtige lange nagels. Ook slaan ouders het poetsen vaak over of denken dat babykoekjes nodig zijn voor de groei van hun kindje. Door met ze in gesprek te gaan, kan je ze inzicht geven. Ook de kindjes zijn vaak heel blij als ze merken dat je hun ouders helpt met beter bij hen te poetsen. Je ziet ze een team worden.”

Uitblinkers methodiek

De mondhygiënisten werken volgens de Uitblinkers methodiek waarmee ouders tandenpoets gerelateerde opvoedingsvaardigheden krijgen aangeleerd. Deze gespreksmethodiek is ontwikkeld voor ouders van 2- tot 10-jarigen.

Doelen van de pilot

Hoewel mondzorg voor kinderen volledig wordt vergoed vanuit de basisverzekering, worden niet alle kinderen hiermee bereikt. In de gemeente Doetinchem heeft 16-36% van de kinderen gedurende een jaar geen preventieve mond- en tandzorg ontvangen (peiljaar 2020, www.waarstaatjegemeente.nl). In de pilot ‘Elke peuter- en kleutermond gezond!’ wordt onderzocht hoe mondzorg laagdrempeliger en toegankelijker kan worden gemaakt door inzet van de mondhygiënist op het consultatiebureau.

Met de pilot worden de volgende doelen beoogd:

Vergroten van bereik van kinderen die mondzorg ontvangen;
Bewustwording onder ouders met betrekking tot het belang van goede mondzorg;
Gedragsverbetering m.b.t. goede mondzorg (poetsen, voeding, gezoete dranken, speen/duimgebruik);
Empowerment van ouder(s): wegnemen van barrières m.b.t. goede mondzorg door middel van het toepassen van de Uitblinkers methodiek.

De pilot startte met kinderen uit Doetinchem-Noord en Wehl en loopt van april 2022 tot en met april 2024. Er wordt uitgegaan van een bereik van circa 2.000 kinderen die gedurende de periode van de pilot gezien worden op het consultatiebureau. De mondhygiënisten zijn in totaal gemiddeld 6 dagdelen per maand op twee consultatiebureaus aanwezig, waardoor zij niet alle kinderen die naar het consultatiebureau komen kunnen zien.

Tussentijdse evaluatie

Het Evaluatiebureau heeft een tussentijdse evaluatie geschreven over het bereik, de waardering en de uitvoering van de pilot ‘Elke peuter- en kleutermond gezond!’. Voor deze evaluatie is een digitale vragenlijst afgenomen onder 11 betrokken professionals (3 assistenten JGZ, 4 jeugdverpleegkundigen, 2 jeugdartsen en 2 mondhygiënisten) en ook is er een verdiepend groepsinterview gehouden met 2 mondhygiënisten, een jeugdarts en jeugdverpleegkundige.

Resultaten

In totaal zijn er 446 kinderen in de leeftijd van 0-4 jaar gezien door de mondhygiënist. Kinderen kregen o.a. informatie en advies over het bezoeken van een tandarts, tandenpoetsen en gewoontes rondom speengebruik en duimen en voeding. Bij 24 kinderen was er sprake van actieve of behandelde cariës.

De meeste adviezen van de mondhygiënisten (46%) gingen over tandenpoetsen, gevolgd door advies over speengebruik en duimen (21%) en het aantal eetmomenten incl. speengebruik in de nacht (19%). Ook werd er advies gegeven aan kinderen van 2 jaar en ouder om de tandarts te bezoeken als ze daar nog niet waren geweest (12%) en advies om een tandarts te zoeken aan kinderen van 2 jaar en ouder die nog geen tandarts hadden (2%).

Alle 11 professionals waren (heel) tevreden over de pilot en noemen deze zinvol en van meerwaarde. “Primaire preventie m.b.t. mondzorg krijgt op deze manier vorm, met daarbij een groot bereik van ouders en kinderen. Het is een aanvulling op het consult bij de jeugdverpleegkundige of jeugdarts, waar er maar beperkt aandacht kan zijn voor mondzorg”, zegt het rapport.

Het laagdrempelige karakter wordt gezien als een voordeel en ook dat de doelgroep de aanwezigheid van de mondhygiënist waardeert.

Bijna alle professionals vinden dat de pilot bijdraagt aan de gestelde doelen.

De professionals denken dat ouders blij zijn met de ontvangen informatie en adviezen. Het laagdrempelige en niet-verplichte karakter van het bezoek aan de mondhygiënist helpt daarin volgens hen mee, en ook de poetsinstructies waarbij ter plekke wordt geoefend. Hierdoor is de indruk dat adviezen beter worden onthouden. Ook vinden de meeste professionals dat de meeste kinderen het bezoek aan de mondhygiënist als positief ervaren waarbij ook de setting van het consultatiebureau spanning verlagend werkt.

Lees de gehele evaluatie op de website van de Gemeente Doetinchem

16 oktober 2023/door RedactieLees meer over: Kindertandheelkunde, Mondhygiëne, Thema A-Z

Oratie prof. dr. Katarina Jerković-Ćosić, bijzonder hoogleraar Publieke Gezondheid en Mondzorg

2 oktober 2023

Op 28 september gaf Prof. dr. Katarina Jerković-Ćosić, bijzonder hoogleraar Publieke Gezondheid en Mondzorg, haar oratie. Zij sprak over het belang van toegang tot mondzorg en dat dit niet vanzelfsprekend is voor iedereen.

Zij pleitte voor mondzorgcoaches bij de consultatiebureaus voor kinderen van 0-4 jaar en de aandacht voor mondgezondheid binnen collectieve wijkgerichte preventie.

Katarina Jerković-Ćosić is per 1 september 2022 benoemd tot bijzonder hoogleraar Publieke Gezondheid en Mondzorg, door de Universiteit van Amsterdam (UvA) en is als lector verbonden aan Hogeschool Utrecht. Zij richt zich op inbedding van mondzorg binnen de publieke preventieve gezondheidszorg, vooral bij sociaal maatschappelijke risicogroepen.

De oratie van Jerković-Ćosić werd gecombineerd met het afscheidscollege van prof. dr. Geert van der Heijden.

Haar oratie en het afscheidscollege kun je hier terugkijken

2 oktober 2023/door anitatestLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Je gebit reinigen met nanobots? Wetenschappers werken eraan

29 augustus 2023

Een nieuwe studie gepubliceerd in het tijdschrift ACS Nano en ondersteund door het Amerikaanse National Institute of Dental and Craniofacial Research (NIDCR) toont de haalbaarheid aan van het robotsysteem, dat ooit zou kunnen worden aangepast voor gebruik bij mensen.

“We willen de mondgezondheid verbeteren voor mensen met een handicap en geriatrische populaties die niet de handvaardigheid hebben om routinematige mondzorg uit te voeren”, zegt tandarts-wetenschapper en senior auteur Dr. Hyun Koo. “Het is een onvervulde behoefte in de mondzorg en het is tijd voor technologische ontwikkeling.”

Magnetische deeltjes

De ‘robots’ zijn eigenlijk ijzeroxidedeeltjes op nanoschaal, elk ongeveer 100 keer kleiner dan een stuifmeelkorrel. In aanwezigheid van een magneet clusteren de nanodeeltjes in een soort borstelhaartjes die in de richting van het magnetische veld wijzen. Door fijn afgestelde aanpassingen aan het veld aan te brengen, konden de onderzoekers de bewegingen van de borstelharen precies richten, hun stijfheid aanpassen en ze inkorten of verlengen.

“Een van de geweldige dingen van het werken met magnetische velden is dat ze weefsels binnendringen en onschadelijk zijn op het niveau waarop we ze gebruiken. Dat betekent dat het systeem moeilijk toegankelijke ruimtes kan bereiken”, zegt microrobotica-ingenieur en co-senior auteur Dr. Edward Steager.

De onderzoekers testten de schrobkracht van de robots op verschillende oppervlakken, waaronder een 3D-geprint model van menselijke voortanden, echte menselijke voortanden gemonteerd op kunstmatig tandvlees en een gedeelte van een varkenskaak met tandvlees en tanden.

Verschillende functies

Deze ijzerstructuren kunnen van vorm veranderen. Van borstelachtige haren naar flossachtige snaren die zich aanpassen aan het tandoppervlak en de hoeken en gaten tussen de tanden schrobben. Een apart experiment toonde aan dat ze zacht genoeg zijn om het tandvlees van varkens onbeschadigd te laten, maar sterk genoeg om tandplak af te breken.

Als het gaat om het afbreken van tandplak, hebben deze robotachtige nanodeeltjes nog een truc in petto. Ze hebben een natuurlijk het vermogen om chemische reacties te veroorzaken die microbe-dodende moleculen vrijgeven. Er wordt dan in wezen een antimicrobiële spoeling aangemaakt. In de experimenten stelde dit de kleine robotlegers in staat om tandplak uit elkaar te halen en de bacteriën erin te doden. Daardoor bleven er geen detecteerbare levende ziekteverwekkers achter.

De volgende stap: klinische proeven

Maar voordat we een peloton kleine robots in onze mond sturen, zijn klinische proeven nodig, zeggen de onderzoekers. Om het robotsysteem te optimaliseren en betaalbaar te maken voor dagelijks gebruik, is het team van plan om prototypes te ontwerpen die in een mond passen. Ze stellen zich een programmeerbaar, volledig geautomatiseerd systeem voor dat zich kan aanpassen aan de unieke kenmerken van de mondholte van een persoon, waardoor gepersonaliseerde mondzorg mogelijk wordt.

Toepassingen buiten de tandheelkunde

De groep onderzoekt ook andere toepassingen. In een proof-of-concept-studie die onlangs is gepubliceerd in het Journal of Dental Research, toonden de onderzoekers aan dat microrobots magnetisch door het wortelkanaal kunnen worden geleid om biofilms te verwijderen en mogelijk medicijnen te vervoeren en af te leveren. Naast tandheelkunde zien de wetenschappers een rol weggelegd voor de technologie bij het reinigen van katheters, chirurgische implantaten en zelfs waterleidingen.

“Je ziet dat dit soort resultaten een heel nieuw gebied en nieuwe toepassingen opent. Beter dan dat wordt het niet in de wetenschap”, zegt Steager.

Bron:
ACS Nano

29 augustus 2023/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Een mondhygiëniste en clown in één

17 juli 2023

Een rode neus of clownskleding draagt ze misschien niet tijdens haar werk als mondhygiënist, maar de technieken die ze heeft geleerd als contactclown past ze zeer zeker wel toe. Baukje de Jong is een zelfstandige mondhygiëniste, die daarnaast aan de slag gaat als contactclown.

Waarom ben je contact clown geworden? En hoe?

Tijdens mijn werk als mobiele mondhygiënist in een zorginstelling kwam ik in contact met Mimakker Joris, een clown die onder anderen met mensen met dementie werkt. De manier waarop hij met de bewoners aan het werk was sprak mij erg aan. Nadat hij meer over zijn werk had verteld leek dit mij wel het onderzoeken waard.

In deze periode kwam ik een collega-mondhygiënist tegen die ook een opleiding tot contactclown had gedaan. Via haar heb ik een opleiding in het noorden van Nederland gevonden. Een uitkomst, omdat de opleiding tot Mimakker voor mij eigenlijk te ver weg was.

Ik ben begonnen met een aantal introductiedagen. Een opleiding tot contactclown bestaat uit verschillende onderdelen. Ik heb inmiddels de eerste 2 delen van de opleiding afgerond. Nu de basis er is, kan ik mij meer verdiepen in specifieke groepen, zoals mensen met dementie of GGZ-patiënten.

Hoe combineer je dat met je werk als mondhygiënist?

Ik ben aangesloten bij de stichting Dichterbij Clown. Via deze stichting kunnen particulieren of zorginstellingen contactclowns inhuren. Zodra er een aanvraag is, wordt deze onder de leden verspreid. Ik bekijk per keer of het qua afstand en tijd mogelijk is om mee te spelen. Als zelfstandig mondhygiënist kan ik mijn eigen agenda plannen, wat in dit geval wel een voordeel is.

Gebruik je jouw ervaringen/technieken als contactclown ook in jouw werk als mondhygiëniste en andersom?

We kennen allemaal wel die patiënten waarbij je in de wachtkamer al ziet dat het niet goed gaat of dat ze er juist wel zin in hebben. Maar je bent zelf natuurlijk ook een belangrijke schakel. Als je zelf niet fit bent of er geen zin in hebt, straal je dat onbewust ook uit.

Tijdens de opleiding tot contactclown leer je op verschillende manieren richting te geven aan je eigen emoties. En daarna hoe je in kunt spelen op de emoties van degene waar je voor speelt. Daarvoor gebruik je ook je attributen en je clownsoutfit inclusief de rode neus.

Tijdens mijn werk als mondhygiënist heb ik gewoon mijn eigen werkkleren aan. Ik kan deze kennis ook zonder rode neus toepassen en dat doe ik tijdens mijn werk vaak onbewust. Als mobiele mondhygiënist heb ik regelmatig patiënten met dementie. Met op ooghoogte praten met de patiënt of een oprechte vraag over bijvoorbeeld het ontbijt of een activiteit kun je samen een “moment” beleven. Dit “moment” kan per persoon verschillen.

Werkt het om deze technieken toe te passen?

Het toepassen van de contactclown kennis werkt voor mij. Zeker als de zorgmedewerkers aangeven dat een cliënt zich niet in de mond wil laten kijken, is het de uitdaging om het wel voor elkaar te krijgen. Over het algemeen wordt het simpeler en ook leuker om te behandelen.

Raad je je mede mondhygiënisten dit ook aan om te gaan doen?

Ik denk dat het altijd goed is om jezelf door te ontwikkelen als mondhygiënist. Dit doe je vooral op vaktechnisch gebied. Er zitten zeker onderdelen in de opleiding tot contactclown waar je als mondhygiënist voordeel van kunt hebben bij patiënten. Het is echter wel een opleiding waar je jezelf en je eigen emoties onder ogen moet komen. Als je dit wilt kan het zeker een mooie aanvulling zijn.

Baukje de Jong, Mondhygiënist Te Plak

17 juli 2023/door RedactieLees meer over: Interview, Kennis, Mondhygiëne, Opinie, Thema A-Z

Gebruik van hoge concentratie fluoridetandpasta en -gel

16 mei 2023

De remineralisatie van tanden bij volwassenen kan onder ideale omstandigheden gestimuleerd worden door het gebruik van een fluoridetandpasta of fluoridegel. Echter is het onduidelijk of het ook werkt in de ‘echte’ wereld, volgens een artikel van Journal of the American Dental Association.

Fluoridetandapasta voorschrijven

Fluoridetandpasta of -gel is een aanbevolen cariëspreventiemaatregel voor volwassenen. Maar vanwege de hoge fluorideconcentratie van 1,1% (5500 ppm), is de natriumfluoridetandpasta of -gel niet goedgekeurd door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA). Omdat het niet is goedgekeurd door de FDA, moet een tandarts in de Verenigde Staten het voorschrijven wanneer het medisch noodzakelijk is.

Onderzoek naar effectiviteit en werkzaamheid van natriumfluoride tandpasta

Er is beperkt onderzoek gedaan naar het onderscheid tussen de effectiviteit en werkzaamheid van 1,1% natriumfluoride tandpasta of -gel bij volwassenen met een verhoogd risico op cariës. Daarom hebben clinici meer informatie nodig over de dagelijkse dosis en blootstelling om optimale resultaten te krijgen.

Effectiviteit van verschillende fluoride applicaties

Tot op heden gaat het in de in de literatuur over 1,1% natriumfluoridetandpasta of -gel gerelateerd aan werkzaamheid, en niet aan effectiviteit. In 2022 is een studie gepubliceerd die de effectiviteit beoordeelde van verschillende soorten professioneel aangebrachte en op recept zelf aangebrachte fluoride voor het voorkomen van nieuwe cariësgerelateerde restauraties of extracties. De uitkomsten van het onderzoek lieten zien dat gedurende het jaar na professionele toepassing van fluoride, patiënten ongeveer 30% minder kans hadden op een cariësgerelateerde behandeling. Volgens de onderzoekers werd er geen positief effect waargenomen bij degenen die alleen de tandpasta of gel gebruikten.

Gebruik van fluorideproducten

Naast dat er weinig onderzoek is gedaan naar de effectiviteit van natriumfluorideproducten bij volwassenen met een hoog risico op cariës, is er ook geen duidelijke richtlijn over hoe vaak fluorideproducten per dag gebruikt moeten worden en of de tandpasta en gel anders moeten worden gebruikt dan vrij verkrijgbare producten.
De voorgestelde doserings- en toedieningsaanbevelingen voor 1,1% natriumfluorideproducten variëren, met aanbevolen gebruik variërend van één tot drie keer per dag. Patiënten mogen na het gebruik van de 1,1% natriumfluoridetandpasta of -gel niet spoelen met water, in tegenstelling tot normale pasta uit de winkel waarbij dat wel mag.
Spoelen met water verlaagt het fluoridegehalte in zowel interdentale plaque als speeksel. Het is belangrijk dat tenminste één van de dagelijkse fluoridetoepassingen van een patiënt voor het slapengaan plaatsvindt om de retentie van fluoride te optimaliseren en remineralisatie te verbeteren.

Conclusie

Het is belangrijk dat er rekening moet worden gehouden met deze factoren en de bereidheid van patiënten om de instructies op te volgen bij het voorschrijven van een krachtige fluoridetandpasta of -gel.

Bron:
The Journal of the American Dental Association

16 mei 2023/door anitatestLees meer over: Cariës, Mondhygiëne, Thema A-Z

Volwassenen met een handicap in de VS worden geconfronteerd met onevenredige uitdagingen bij de toegang tot tandheelkundige zorg

15 mei 2023

Mensen met een intellectuele, verworven of ontwikkelingsstoornis (IADD) hebben in de VS minder toegang tot mondzorg vergeleken met volwassenen met een andere handicap of zonder handicap. Volgens een studie die is gepubliceerd in het Journal of the American Dental Association kan dit bijdragen aan verminderde gezondheidsresultaten. Dit kan leiden tot meer invaliditeit, hogere zorgkosten en verminderde kwaliteit van leven.

Meest onvervulde zorgbehoefte

Ongeveer 25% van de volwassenen in de Verenigde Staten heeft een handicap die het functioneren en de onafhankelijkheid beperkt. Mondzorg vertegenwoordigt de meest onvervulde zorgbehoefte. Het is gebleken dat dit deel van de populatie verminderde mondgezondheidsresultaten heeft in vergelijking met de algemene bevolking.

Drie categorieën

De auteurs van de University of Maryland School of Dentistry gebruikten de National Health Interview Survey 2018 voor volwassenen om het verband tussen de invaliditeitsstatus en het gebruik van tandheelkundige zorg te beoordelen. Deelnemers waren verdeeld in mensen met een IADD die het functioneren beperkt, een andere handicap die het functioneren beperkt of geen handicap.

Oorzaken niet begrepen

Hoewel de mondgezondheidsstatus voor volwassenen met een handicap en IADD’s goed is gedocumenteerd, zijn de oorzaken voor de verschillen niet goed begrepen. Onderzoekers evalueerden de associatie tussen invaliditeitsstatus en gebruik van mondzorg, met speciale aandacht voor volwassenen met IADD-diagnoses.

Beperkingen in functioneren

IADD’s worden gekenmerkt door beperkingen in intellectueel functioneren en adaptief gedrag en worden geassocieerd met een slechte mondgezondheid. Tot 92% van de volwassenen met IADD’s heeft last van parodontitis en bijna 73% heeft edentulisme.

Minste tandartsbezoeken

In vergelijking met volwassenen met een andere handicap of geen handicap, bezoeken volwassenen met IADD’s minder vaak een tandarts, zo bleek uit de studie. Volwassenen met een IADD hadden 2,29 keer zoveel kans om in de afgelopen twee jaar geen tandartsbezoek te hebben gehad in vergelijking met volwassenen zonder handicap. Mensen met een andere handicap hadden 1,5 keer zoveel kans om geen bezoek te hebben gehad.

Zorg vergemakkelijken

De auteurs van het onderzoek dringen er bij tandheelkundige professionals op aan om hun onderzoek te gebruiken om de implicaties van een IADD-diagnose op het gebruik van mondzorg beter te begrijpen en om inspanningen te leveren om de zorg voor deze patiënten te vergemakkelijken.

Kostenbarrières

Een manier die de tandheelkundige zorg voor dit deel van de bevolking zou kunnen verbeteren is door kostenbarrières te verminderen. In het onderzoek was het gebruik van mondzorg voor mensen met IADD’s niet statistisch verschillend van volwassenen met andere handicaps, wanneer alleen rekening werd gehouden met degenen die zich geen mondzorg konden veroorloven.

Onevenredige belemmeringen

Volwassenen met IADD’s zijn vaak verzekerd via Medicaid, dat doorgaans een beperkt aantal tandartsen heeft. Hierdoor is de kans kleiner dat mensen met een handicap de noodzakelijke zorg krijgen. “De onevenredige belemmeringen voor mondgezondheidszorg voor volwassenen met IADD’s, vooral die welke worden gedekt door Medicaid, kunnen worden verbeterd met een nauwer geïntegreerde medische en mondzorg”, schreven de auteurs.

Bron:
Journal of the American Dental Association

15 mei 2023/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Pilot ‘Gewoon Gaaf’ bij ROC van Twente groot succes

27 maart 2023

Sanne Aarninkhof, docent bij het ROC is een van deze Gewoon Gaaf- gecertificeerden: ‘Ik heb tijdens mijn studie al veel gehoord over de methode Gewoon Gaaf, maar door de cursus te volgen kreeg ik de juiste handvatten, hoe ouders met hun kinderen beter te kunnen begeleiden. Het is van grote waarde dat studenten tijdens hun studie al meer leren over het werken volgens Gewoon Gaaf, bekend raken met de stappenplannen en manieren aanleren om gedragsverandering te bewerkstelligen. Een cursusochtend in het teken van Gewoon Gaaf helpt de studenten hierbij.’

Op 13 en 20 maart verzorgde een van de docenten van het Ivoren Kruis de lesochtend ‘Gewoon Gaaf met Motivational Interviewing’ bij het ROC van Twente aan tweede en derdejaars studenten van de opleiding tandartsassistent. Buiten de theorie over Gewoon Gaaf werd er aan de hand van casussen getraind hoe risico’s in te schatten en hoe kinderen met hun ouders te begeleiden naar een ‘Gewoon Gaaf gebit’.

Studenten hebben een streepje voor

Na de enthousiaste reacties van studenten en docenten van het ROC van Twente wil het Ivoren Kruis de cursus ook aan andere (ROC-)onderwijsinstellingen aanbieden. Als studenten na hun studie in een mondzorgpraktijk terechtkomen waar gewerkt wordt volgens de methode, hebben zij veel profijt van hun behaalde Gewoon Gaaf certificaat. Als non-profitorganisatie biedt het Ivoren Kruis de cursus tegen kostprijs aan voor deze onderwijsinstellingen. Voor meer informatie en een kostenopgave kan contact worden opgenomen via opleiding@ivorenkruis.nl.

Meer informatie over Gewoon Gaaf is te vinden op de website van het Ivoren Kruis.

27 maart 2023/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Tandpastatabletten nog niet populair onder mondzorgprofessionals

20 maart 2023

Tandpastatabletten zijn tegenwoordig overal verkrijgbaar. Ze worden aangeprezen als een duurzaam alternatief voor tandpasta. Wat vinden mondzorgprofessionals hiervan? dental INFO vroeg het onlangs in een poll. Ze bleken nog niet heel enthousiast over dit nieuwe product.

Tandpastatabletten aan opmars bezig

Tandpastatabletten lijken aan een opmars bezig. Bij alle drogisterijen zijn ze verkrijgbaar en op internet worden meer dan twintig verschillende merken aangeboden. Duurzaamheid wordt als belangrijkste reden genoemd om ze te gebruiken. Tandpasta in de gebruikelijke tubes levert bergen afval op, waar nog bijkomt dat een deel van de tandpasta ongebruikt in de tubes achterblijft. Ook kunnen er microplastics in tandpasta zitten, die via het riool in het milieu terechtkomen. Tabletten in zakjes of navulbare potjes zouden een duurzaam alternatief zijn.

Mening van mondzorgprofessionals gevraagd

Wat vinden de mondzorgprofessionals van dit nieuwe fenomeen? Raden zij hun patiënten aan om tandpastatabletten te gebruiken in plaats van tandpasta? dental INFO vroeg onlangs in een poll op dentalinfo.nl en op Facebook in de groep Mondzorgforum of zij tandpastatabletten adviseren en zo nee, waarom niet.

Uitslag poll duidelijk

De mondzorgprofessionals waren behoorlijk eensgezind. Ruim 70% van de respondenten op dentalinfo.nl beveelt de tandpastatabletten niet aan, bij het Mondzorgforum was dat zelfs 77%. De redenen die genoemd worden zijn divers. Een deel van de respondenten is niet bekend met dit product of denkt er simpelweg niet aan om het aan te bevelen. De meeste mondzorgprofessionals noemen dat er nog te weinig wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan en dat het effect op de lange termijn niet bekend is. Ook wordt er betwijfeld of er wel fluoride uitkomt.

Voor bepaalde doelgroepen niet geschikt

Degenen die er wel ervaring mee hebben, noemen een aantal doelgroepen voor wie tandpastatabletten niet geschikt zouden zijn. Vooral ouderen zouden moeite hebben met het tablet oplossen in de mond. Bij kinderen zou juist het gevaar zijn dat ze het tablet doorslikken en zo een overdosering van fluoride krijgen.

Negatieve effecten

Enkele respondenten noemden ook negatieve effecten die zij hebben waargenomen. De RDA-waarde zou te hoog zijn en bij sommige patiënten zouden de tabletten extreem gevoelige tanden veroorzaken, waarschijnlijk door een schurend effect van het aanwezige carbonaat. Ook wordt genoemd dat er na gebruik meer tandsteen is ontstaan.

20 maart 2023/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Mogelijk verband tussen het orale microbioom en incidentele hypertensie bij postmenopauzale vrouwen

15 maart 2023

Van orale microbiota werd al gedacht dat ze de bloeddrukregulatie beïnvloedden, en nieuw onderzoek lijkt deze hypothese te bevestigen. Sommige orale bacteriën zijn gekoppeld aan de ontwikkeling van hoge bloeddruk bij postmenopauzale vrouwen, blijkt uit een artikel dat in het Journal of the American Heart Association is gepubliceerd.

Morbiditeit en hoge kosten

Hypertensie wordt in verband gebracht met aanzienlijke morbiditeit en kosten voor gezondheidszorg bij oudere volwassenen. De prevalentie ervan onder Amerikaanse volwassenen is meer dan 70% en is hoger bij vrouwen dan bij mannen. Steeds meer bewijs suggereert een rol van de darmflora in de pathobiologie van hypertensie. Het is minder duidelijk of het orale microbioom het risico op hypertensie beïnvloedt.

Het orale microbioom en incidentele hypertensie

Volgens de auteurs uit Amerika was er geen studie gepubliceerd over de prospectieve associatie tussen het orale microbioom en incidentele hypertensie. Daarom hebben ze prospectieve gegevens gebruikt om de associatie tussen het orale microbioom en de ontwikkeling van incidentele hypertensie bij oudere vrouwen te bepalen.

Postmenopauzale vrouwen

De onderzoekers keken naar gegevens van 1.215 postmenopauzale vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 63 jaar. Het team registreerde de bloeddruk en verzamelde tandplak onder de tandvleesrand. Ook werd de microbioomsamenstelling van het subgingivale plaque gemeten.

Hoge bloeddruk bij veel deelnemers

In totaal hadden 429 vrouwen een normale bloeddruk, 306 hadden een verhoogde bloeddruk en 480 hadden hypertensie de met medicatie werd behandeld. Onderzoekers vonden 245 unieke bacteriestammen in de plaquemonsters. Bij bijna een derde van de vrouwen die aan het begin van het onderzoek niet werden behandeld voor hypertensie werd tijdens de follow-upperiode van gemiddeld 10 jaar hoge bloeddruk vastgesteld.

Bacteriestammen houden verband met hypertensierisico

Van de geïdentificeerde bacteriestammen waren er 10 geassocieerd met een 10% tot 16% hoger risico op het ontwikkelen van hoge bloeddruk. Vijf andere soorten verband hielden met een 9% tot 18% lager risico op hypertensie. De associaties waren onveranderd na correctie voor demografische, klinische en leefstijlfactoren.

Nieuwe behandelstrategieën

Een bewezen verband tussen orale microbiota en hypertensie kan leiden tot nieuwe, op mechanismen gebaseerde preventie- en behandelingsstrategieën, schrijven de auteurs: “Gezien de omvangrijke last van hypertensie die momenteel onder oudere volwassenen voorkomt en de verwachte groei in de komende decennia met de vergrijzing van de bevolking, kunnen associaties tussen orale bacteriën en bloeddrukontregeling nieuwe kansen bieden voor gerichte klinische interventie gericht op het voorkomen van hypertensie op latere leeftijd.”

Bron:
Journal of the American Heart Association

15 maart 2023/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Tandpastatabletten: de voor- en nadelen op een rij

6 februari 2023

De meeste tandpastatubes zijn gemaakt van een combinatie van plastic en aluminium. Daarom zijn ze bijna onmogelijk te recyclen. Dat is slecht voor de natuur en het milieu. We moeten dus op zoek naar een oplossing. Aan de ene kan zijn er steeds meer tandpastamerken die tubes proberen te maken die wél recyclebaar zijn. Maar aan de andere kant is er ook een new kid on the block: tandpastatabletten.

Adviseer jij tandpastatabletten: vul de poll in

Wij zijn benieuwd: adviseer jij je patiënten over te stappen op tandpastatabletten? Vul de poll hier in

Is dit de toekomst?

Tandpastatabletten bieden een plasticvrij alternatief voor de ouderwetse tandpastatube. Goede tabletten bevatten precies dezelfde actieve ingrediënten als tandpasta, maar dan gedehydrateerd en samengeperst in een klein tabletje. Deze doe je in je mond, beetje water erbij, even kauwen, en je hebt een pasta om je tanden mee te poetsen.

Is dit de toekomst? En is het slim om patiënten tandpastatabletten aan te bevelen in plaats van tandpasta? Tijd om de voor- en nadelen op een rij te zetten.

De voordelen van tandpastatabletten

Minder verspilling ten opzichte van de tubes waar altijd een beetje tandpasta in blijft zitten
Plasticvrij en daarmee beter voor het milieu
Altijd de perfecte dosis, in plaats van die grote reclame-klodders tandpasta
Makkelijk mee te nemen
Bevatten alle belangrijke ingrediënten
Hygiënischer dan tubes, die soms open in een vieze badkamer liggen

De nadelen van tandpastatabletten

Een stuk duurder dan tandpasta
Volgens sommigen minder effectief in het verwijderen van tandplak
Vormen een verstikkingsgevaar voor kleine kinderen
Net als bij tandpasta uit de tube zijn er merken zonder fluoride
Nog weinig wetenschappelijk onderzoek, vooral naar de effecten op lange termijn
Minder effectief voor mensen met weinig speeksel

Tandpastatabletten in Nederland

In Nederland zijn er ondertussen meerdere merken tandpastatabletten op de markt. Merken zoals Smyle, Choose en Ben & Anna presenteren zich allemaal als hip, groen, natuurlijk alternatief voor de tandpastatube. Ze zijn te vinden in sommige supermarkten, waaronder de online supermarkt Pieter Pot. Maar je vind ze ook bij verzorgingswinkels zoals Holland & Barrett.

Adviseer jij tandpastatabletten: vul de poll in

De kans wordt daarmee ook groter dat patiënten zullen informeren naar de voor- en nadelen van deze tabletten. Wij zijn daarom benieuwd: adviseer jij je patiënten over te stappen op tandpastatabletten? Vul de poll hier in

6 februari 2023/door RedactieLees meer over: Duurzaamheid, Mondhygiëne, Ondernemen, Thema A-Z

Hoe coach je een patiënt naar gezonde gewoontes?

6 februari 2023

Patiënten melden gezondheidsaanbevelingen te kennen, maar kunnen belemmeringen ervaren bij het initiëren en volhouden van gezonde gewoonten. Denk aan persoonlijke en sociale factoren, waaronder een gebrek aan economische stabiliteit en toegang tot gezondheidszorg. Met evidence-based communicatieve vaardigheden kunnen clinici echter succesvol zijn in het promoten van gezonde gewoonten bij patiënten.

Coaching voor gezonde gewoontes

“Omdat mensen gevoelens, overtuigingen en waarden hebben over wat belangrijk is in het leven en deze aspecten gezondheidsgedrag kunnen beïnvloeden, moeten clinici deze aspecten begrijpen en met patiënten bespreken”, schrijven de auteurs van het onderzoek, geleid door Megan Knutson Sinaise van de Universiteit van Wisconsin-Madison.

De term coaching wordt vaak gebruikt in de gezondheidszorg, maar de context is inconsistent. “Coaching is beschreven als een benadering of service die patiëntgericht is, evenals een integratie en toepassing van gezondheidseducatie en promotievaardigheden”, aldus Sinaise en collega’s.

Aanbieders begeleiden patiënten naar gezond gedrag door gebruik te maken van onderwijs- en motivatiestrategieën. De gewenste resultaten zijn dat patiënten een gezonder leven leiden. Daarom moeten bij gezondheidscoaching clinici betrokken zijn die samenwerken met patiënten om een gezamenlijk overeengekomen doel te bereiken.

Twee coachingtheorieën

De onderzoekers identificeerden twee theorieën die volgens hen veelbelovend zijn om coaching te begeleiden: zelfreguleringstheorie en zelfbeschikkingstheorie.

1. Zelfreguleringstheorie

Zelfregulatietheorie (Self-regulation theory, of SRT in het Engels) omvat het vermogen van een patiënt om gedrag, emoties of denkpatronen zelf te reguleren of te initiëren, te controleren, voort te zetten of te veranderen om een doel te bereiken. SRT-concepten omvatten informatie, referentiepunten, vergelijkingen, feedback, beslissingspunten en acties.

Aangezien het gedrag van veel patiënten vaak in strijd is met de aanbevelingen die worden gegeven, kunnen zorgverleners met patiënten samenwerken om gezondheidsdoelen te stellen voor de korte en lange termijn. Binnen de context van SRT vergelijken patiënten hun huidige gedrag met hun gedragsdoelen in plaats van daadwerkelijke aanbevelingen.

Bij het maken van vergelijkingen krijgen patiënten feedback over de vraag of hun gedrag in overeenstemming is met hun gedragsdoelen. Dit biedt patiënten de mogelijkheid om hun doelen te behouden of te herzien en hun voortgang opnieuw te volgen.

2. Zelfbeschikkingstheorie

De zelfbeschikkingstheorie (Self-determination theory of SDT) suggereert dat wanneer aan de psychologische behoeften van een patiënt is voldaan, deze waarschijnlijker gemotiveerd zal zijn om gedragingen uit te voeren. SDT omvat concepten van verbondenheid, autonomie, waargenomen competentie en type motivatie.

Aan de hand van SDT-concepten kunnen zorgverleners ondersteunende omgevingen creëren om tegemoet te komen aan de psychologische behoeften van patiënten die op hun beurt autonome motivatie voor de doelen van patiënten bevorderen. Aanbieders moeten een band met patiënten opbouwen door responsief en gevoelig te zijn.

Autonomie wordt bevorderd bij het aanbieden van keuzes aan patiënten, het delen van de grondgedachte voor de aanbevelingen en het vermijden van druk. Door samen te werken om doelen te stellen die haalbaar maar niet overweldigend zijn, kunnen patiënten zich gesteund en competent voelen. Om de klinische resultaten te verbeteren, kunnen zorgverleners de autonome motivatie van patiënten vergroten om overeenkomstig gedrag te vertonen, waardoor patiënten vaker bepaalde gezonde gewoonten aangaan en behouden.

“De SRT- en SDT-concepten zijn complementair en nuttig voor interacties tussen artsen en volwassen patiënten die cognitief intact zijn”, concluderen Sinaise en collega’s. “Door deze geïntegreerde reeks concepten toe te passen in coaching, kunnen clinici patiënten ondersteunen bij het verbeteren van hun gezondheidsgedrag.”

Bron:
Patient Education and Counseling

6 februari 2023/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

1 miljoen euro voor sociale mondhygiënisten in België

23 januari 2023

In Juni 2022 startte in Gent een pilotproject met mondhygiënisten. Zij zijn medisch geschoold en gaan sociaal werker op pad in de wijken Nieuw Gent en Ledebergen, waar veel mensen wonen die minder te besteden hebben. Deze groepen mensen gaan vaak pas naar de tandarts wanneer ze pijn aan hun tanden krijgen, uit angst voor de kosten van een consult of controle. Dan is het vaak al te laat en moet de tandarts flink ingrijpen. Terwijl de problemen vaak verholpen hadden kunnen worden als deze mensen eerder hulp en advies kregen.

Groot succes

Er loopt nog een onderzoek van de Arteveldehogeschool en Universiteit Gent naar de resultaten van het pilotproject. Maar het project wordt nu al als een groot succes gevierd. De mondhygiënisten hielpen het afgelopen jaar meer dan 300 mensen. Dit waren vooral mensen met een laag inkomen, mensen die de taal niet goed spreken, jongeren en ouderen. Allemaal groepen die normaal gesproken minder vaak naar de tandarts gaan. En de reacties zijn enorm positief.

Extra geld

Het pilotproject in Gent werd gefinancierd vanuit een sociaal innovatiefonds, maar dat geld is ondertussen op. Daarom heeft de Vlaamse minister van Volksgezondheid besloten 1 miljoen euro extra toe te zeggen aan het Gentse project en soortgelijke projecten door heel België.

Met deze financiële impuls hoopt de minister nog meer mensen op een laagdrempelige manier te voorzien van hulp en advies bij een goede mondverzorging. Bovendien is de hoop dat meer mensen via de mondhygiënist de weg naar de tandarts vinden wanneer dat nodig is. Uiteindelijk hoopt de Vlaamse regering op deze manier de gezondheidskloof (tussen arm en rijk) te verkleinen.

Ook problemen in Nederland

Ook in Nederland zijn er steeds meer mensen die de tandarts meiden. EenVandaag bericht 1,5 miljoen Nederlanders niet naar de tandarts gaan omdat ze het niet kunnen betalen. RTL Nieuws meldt dat 1 op de 10 Nederlanders al twee jaar of langer niet naar de tandarts is geweest. De verwachting is dat door de inflatie van de afgelopen maanden alleen maar meer mensen een bezoek aan de tandarts overslaan uit angst voor de kosten.

Bron:
VRT

23 januari 2023/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Elektrische tandenborstel meest effectieve borstel tegen tandplak

30 december 2022

Als je een patiënt een tandenborstel aanbeveelt, zou dit een elektrisch model moeten zijn volgens een review in het International Journal of Dental Hygiene. Onderzoekers van het Academisch Centrum voor Tandheelkunde in Amsterdam (ACTA) beoordeelden de gegevens van 28 studies.

Poetsen tegen tandplak

Het is van cruciaal belang dat patiënten de hoeveelheid gingivitis-veroorzakende tandplak in hun mond verminderen. Tandenpoetsen is de beproefde strategie om gingivitis en andere tandziekten te voorkomen. Patiënten kunnen dit doen met een handtandenborstel of een elektrische tandenborstel.

Elektrische borstel is effectiever

Over het algemeen is de conclusie dat een elektrische tandenborstel effectiever is dan een handmatige bij het verminderen van tandplak, gingivitis en bloedingen. Er is echter geen consensus over welk type borstel het werk het beste doet. Dit komt met name doordat er steeds nieuwe soorten borstels met nieuwe technologie op de markt komen.

Oscillerend-roterend versus sonisch

Om de effectiviteit van oscillerend-roterende en sonische elektrische tandenborstels te bepalen vergeleken met handtandenborstels hebben onderzoekers van het Academisch Centrum voor Tandheelkunde in Amsterdam (ACTA) de gegevens van 28 studies beoordeeld. De onderzoeken vergeleken de werkzaamheid van de tandenborstels op het verwijderen van tandplak na een enkele poetsbeurt bij gezonde volwassen patiënten.

Elektrisch inderdaad beter dan handmatig

De groep vond een statistisch significant verschil in de gemiddelde score na het poetsen bij het vergelijken van OR elektrische tandenborstels en handtandenborstels. Dit ondersteunt de aanbeveling om een elektrische tandborstel te gebruiken in plaats van een handtandenborstel.

OR- iets beter dan HSF-tandenborstel

Ook was er een significant verschil in de verandering in plaquescore tussen het gebruik van een OR tandenborstel vergeleken met een HFS type. Hoewel het verschil klein is, lijkt een oscillerend-roterende elektrische tandenborstel, die snel heen en weer draait om tandplak los te maken, iets beter te werken dan de sonische versie, die trillingstechnologie gebruikt.

Niet het beste voor elke patiënt

Hoewel elektrische tandenborstels tandplak beter kunnen verwijderen zijn ze misschien niet de beste optie voor alle patiënten, merkten de auteurs op. Aanbevelingen mogen niet uitsluitend gebaseerd zijn op de werkzaamheid van plaqueverwijdering. Andere factoren, zoals kosten, moeten ook worden overwogen, waarschuwden ze.

Mogelijk taalvooroordeel

Beperkingen van het onderzoek omvatten het beperken van publicaties tot die in het Engels. Deze voorwaarde heeft mogelijk een taalvooroordeel geïntroduceerd, schreven de auteurs. Desalniettemin ondersteunt de recensie “de aanbeveling om een elektrische tandenborstel te gebruiken voor dagelijkse tandplakverwijdering”, schreven de onderzoekers.

Bron:
International Journal of Dental Hygiene

30 december 2022/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Onderzoek: topsporters extra vatbaar voor tandheelkundige noodgevallen

12 december 2022

Als atleten mondgezondheidsproblemen hebben, kan dit hun prestaties beïnvloeden. Dat blijkt uit onderzoek onder de atleten van de Pan American Games 2019 in Lima. Hun resultaten werden als open acces artikel gepubliceerd in BDJ Open.

Topsporters krijgen tandheelkundige zorg op nationale en internationale sportevenementen. Sporters kunnen zich laten behandelen voor sportgerelateerde verwondingen en bestaande mondaandoeningen.

Eerdere studies suggereren een verband tussen mondgezondheidsproblemen en negatieve effecten op de prestaties van topsporters. In Latijns-Amerika is een dergelijk onderzoek naar sporttandheelkunde echter nog niet uitgevoerd, zeker niet tijdens de Pan American Games.

Daarom nam een groep onderzoeker zich als doel om de mondgezondheidsproblemen op de Pan American Games in Lima in 2019 te beschrijven, het aantal orofaciale verwondingen en mondziekten bij de atleten te bepalen, en aan te tonen dat de mondproblemen voornamelijk worden veroorzaakt door eerdere orale ziekten en niet door orofaciale trauma.

Methodologie

Alle tandheelkundige rapporten van atleten (≥ 18 jaar, beide geslachten, uit 41 landen) die tijdens de Spelen in de Pan American Villa’s spoedeisende tandheelkundige zorg kregen, werden opgenomen. De verwondingen en soorten mondziekten werden geclassificeerd volgens het door het Internationaal Olympisch Comité voorgestelde Injury and Disease Monitoring System.

Resultaten

Van de 6.680 deelnemende atleten werden 76 (1,14%) gepresenteerd als tandheelkundige noodgevallen. 90,8% (69/76) van de atleten had al bestaande mondaandoeningen. De meest voorkomende waren parodontitis (34%, 26/76) en tandbederf (29%, 22/76). De sporten met de meeste gevallen waren atletiek (29%, 22/76), voetbal (8%, 6/76) en taekwondo (8%, 6/76). De meeste tandheelkundige noodgevallen kwamen uit Peru, Puerto Rico, de Bahama’s, Grenada en Venezuela.

Conclusie

Reeds bestaande mondaandoeningen kwamen vaker voor dan sportgerelateerde ongevallen. De meest voorkomende ziekten waren parodontitis en tandbederf.

Bron:
BDJ Open

12 december 2022/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Sporttandheelkunde, Thema A-Z

Verslag internationale conferentie sporttandheelkunde, UCL Sports Dentistry

28 november 2022

In oktober vond in het Twickenheim Stoop Stadion in Londen een tweedaagse internationale conferentie plaats voor tandartsen die onderzoek doen bij topsporters en hierover hun resultaten bespreken. Er waren sprekers uit verschillende landen waaronder Amerika, Brazilie, India, Frankrijk, Duitsland en Spanje. Jolanda Gortzak, gespecialiseerd in mondgezondheid bij (top)sporters, reisde af naar dit evenement. Lees haar verslag.

Wat is UCL Sport Dentistry?

UCL Sport Dentistry is een onderdeel van UCL Eastman Dental Institute Centre of Oral-Health and Performances. Zij promoten de mondgezondheid in de sport om de prestaties, de algehele gezondheid en het welzijn van atleten te verbeteren. Als onderdeel van het UCL (University College Londen) werken zij samen met een breed scala aan klinische en academische disciplines en in het bijzonder met het Institute of Sport, Exercise and Health (ISEH). Microbiologie en materiaalwetenschappelijk onderzoek aan de UCL Eastman is toonaangevend in de wereld. De vaardigheden worden gebruikt om de problemen van mondgezondheid te onderzoeken en om effectieve interventies te ontwikkelen. UCL Sport Dentistry heeft voor de komende vier jaar de erkenning gekregen van het Internationaal Olympisch Comité als IOC-onderzoekscentrum voor de preventie van letsel en de bescherming van de gezondheid van atleten.

Sporttandheelkunde – een waardevolle aanvulling

Naarmate recreatieve sport populairder wordt en de eisen die aan professionele atleten worden gesteld toenemen, wordt het belang van een goede mondgezondheid erkend als essentieel voor prestaties. Verschillende onderzoeken tonen aan dat topsporters vaak meer mondaandoeningen, tandbederf en tandvleesontsteking hebben dan de gewone bevolking. Veel atleten hebben gemeld dat hun mondgezondheid een negatief effect heeft op hun prestaties, evenals op hun vermogen om te eten, te ontspannen, te slapen en zelfs te glimlachen. Ook worden veel atleten blootgesteld aan een verhoogd risico op trauma tijdens training en wedstrijden. Dan hebben wij het nog niet over wat trauma en mondgezondheid mentaal doet met een atleet. Dr. Umair Mohammed – MSc-student sporttandheelkunde -zei:

“Onderwijs en preventie voor atleten is van het grootste belang. Als we willen dat ze slagen, moeten we de fysieke en mentale processen begrijpen die ze doormaken tijdens voorbereiding en de competitie”.

Samenwerking tussen atleten en hun medische staf is dan ook nog steeds een grote uitdaging. Onderzoek toont aan dat de sporttandarts een waardevolle aanvulling zou kunnen zijn binnen het medisch team van de atleet. Echter zijn er nog twijfels over de vaardigheden/deskundigheden om volledig te kunnen integreren binnen het medisch team van de atleten. Een “pitch side role” binnen sporten waarbij het risico op aangezichtstrauma en blessures groot is, wordt eerder geaccepteerd als deskundige aanvulling. Er is nog een lange weg te gaan als het gaat over preventie. Meer bewustwording , kennisoverdracht, onderzoek en publicatie is de horde die wij als tandheelkundig professional nog moeten nemen.

Verslag van de conferentie

De conferentie werd geopend door dr. Peter Fine, één van de organisatoren, en directeur sporttandheelkunde MSc-programma via UCL Eastman Dental Institute. Er waren 4 keynote speakers en 12 seminar speakers uitgenodigd. De conferentie was onderverdeeld in 3 thema’s: “Mond- en aangezichtstrauma bij topsport, Mondgezondheid en topsport en De rol van de sporttandarts binnen de topsport”. Diverse onderwerpen passeerden de revue zoals sporttandheelkunde en endodontische overwegingen, screening van atleten, de ervaring van een psycholoog en de eisen binnen de topsport. De clubarts en een speler van de Harlequins (Rugby Footbal Club, gehuisvest in de Stoop) waren uitgenodigd om hun ervaringen te delen over mond- en aangezichtstrauma en het dragen van een mondbeschermer. Dit werd geïllustreerd door middel van video’s.

Mondbeschermers

Ook was er een interessante bijdrage over een onderzoek gericht op de impact van mondbeschermers op de Vo2maxx van de atleet, gemeten in twee posities van de mandibula. De reden om dit te onderzoeken was dat atleten zelf aangeven dat het dragen van een mondbeschermer een negatieve invloed heeft op de aerobe prestaties. De resultaten van dit onderzoek toonden aan dat de mondbeschermers – gemeten in de twee verschillende kaakposities – de aerobe prestaties niet lijken te verbeteren, maar ze ook niet in gevaar lijken te brengen in vergelijking met de resultaten van de controlegroep zonder mondbeschermers.
Deze resultaten kunnen worden gebruikt om het dragen van mondbeschermers bij contactsporten aan te moedigen.

Relatie tussen sporten en verandering van cortisol en pH-levels in speeksel
Een ander interessant onderzoek ging over de relatie tussen sporten en verandering van cortisol en pH-levels in speeksel bij gezonde sporters. Dit onderzoek is interessant omdat aan de hand van de cortisollevels in speeksel ook de vrije cortisol levels – die in je lichaam circuleren – gemeten kunnen worden en tevens een index is om het stresslevel te meten na fysieke activiteit/inspanning. (Gatti en De Palo, 2011 *)

Mondgezondheid van atleten

De tweede dag van de conferentie ging meer over de mondgezondheid van atleten, de impact van de orale bacteriën op de atletische prestaties en blessures. 20%-30% van de atleten geven zelf aan last te hebben van mondproblemen en dat dit hun training en prestatie beïnvloedt.

Prof. Ian Needleman showde een conceptueel model vanuit het welbevinden van de atleet. Ook werd er gesproken over hoe de kansen van gedragsverandering te vergroten aan de hand van een gedragsverandering model (Michie et all, 2011**).

Niveau’s van interventies

We moeten op meer niveau’s inzetten wat betreft interventies. Er werd gesproken over twee levels delivery intervention.

– Level 1:

Aan Wie?

Antwoord: Het gehele team , bestaande uit atleten, coaches, performance directors, fysiotherapeuten, voedingsdeskundigen etc.

Wat moet je vertellen?

Een 10 minuten (niet langer) presentatie gefocust op motivatie en drie 90 seconden video’s over kennisoverdracht en vaardigheden om mondgezondheidsgedrag uit te voeren.

– Level 2

Aan Wie? Aan de atleet zelf (individueel)

Wat te doen?

Een mondgezondheid screening en persoonlijk advies. Geef een toolkit of een mondverzorgingsset mee. Als laatste wordt geadviseerd om twee keer per jaar een check-up te doen bij de tandarts /mondhygiënist. Poets twee keer per dag de tanden met een tandpasta waarin een hoge dosis fluoride aanwezig is ( >1,350 ppm). Tandpasta met een dosis van 5000 ppm wordt niet geadviseerd. Wel is het advies om nog elke dag extra te spoelen met een fluoridemondspoeling. Adviseer om niet na te spoelen met water. Reinig dagelijks tussen de tanden met een rager, floss of tape voorafgaande aan het poetsen. Eet gezond want dat is niet alleen goed voor je mondgezondheid, maar ook voor je algehele gezondheid. Vermijd suikergebruik, alleen indien nodig voor training en prestaties.

Voeding in topsport is essentieel voor een topsporter. Onderzoek toont aan dat glycogeen de voorkeurs brandstof is van een topsporter. 60-70% van het dagelijks dieet moet uit koolhydraten bestaan, aldus Prof. John Brewer. Frequente maaltijden en snacks worden geadviseerd. Een topsporter verliest door zweten 2-3 liter per uur. Hydratatie en rehydratatie is dan ook van essentieel belang om de prestaties te behouden. Isotobe dranken, proteïne myth, vitaminen en mineralen worden hiervoor ingezet. Ook werd ingegaan hoe het leven van een topsporter eruit ziet. Topsport is een fulltime baan en verbruikt dagelijks 6000-8000 calorieën per dag aan energie. Altijd aan het trainen en competitief. Regelmatig moeten reizen, slapen in hotels, soms met een jet lag, om zich vervolgens weer op te laden en te herstellen.

Tot Slot

Het waren twee interessante dagen die weer meer inzicht hebben gegeven in de lifestyle van de topsporter en zijn medisch team. De rol van de tandarts wordt op dit moment nog gezien als curatief. Alhoewel de atleten zelf zeggen dat er met preventie winst te behalen valt, is er nog een lange weg te gaan. Bewustwording en kennisoverdracht aan het gehele team rondom de sporter is dan ook van essentieel belang om te participeren binnen het medisch team. Samenwerking tussen tandartsen en mondhygiënisten die bezig zijn met topsport zou wellicht een oplossing kunnen zijn. Onderzoek en publiceren is the sleutel om de deur te openen.

References:
*Gatti R, De Palo EF. An update: salivary hormones and physical exercise. Scand J Med Sci Sports. 2011;21(2):157-169. doi:10.1111/j.1600-0838.2010.01252.x
**Michie, Susan, Maartje M. Van Stralen, and Robert West. “The behaviour change wheel: a new method for characterising and designing behaviour change interventions.” Implementation science 6.1 (2011): 1-12.

Door: Jolanda Gortzak, mondhygiënist en eigenaar van Oral-Vision.

Lees ook:
E-magazine: mondgezondheid bij (top)sporters
Het e-magazine “Mondgezondheid bij (top)sporters” is samengesteld voor amateur- en (top)sporters om bewustwording te creëren en kennis over te dragen over het belang van een gezonde mond in relatie tot de algehele gezondheid en de sportprestaties. Het unieke online magazine is als een professionele interventie ontwikkeld door Jolanda Gortzak en Yvonne Buunk-Werkhoven. Doneer 5 euro aan de Cruyff Foundation en ontvang het e-magazine gratis. Lees meer

Poster op ISDH 2022: Sport fit met een gezond gebit

28 november 2022/door RedactieLees meer over: Congresverslagen, Kennis, Mondhygiëne, Sporttandheelkunde, Thema A-Z

NVM Colgate Studieprijs 2022

21 november 2022

Op 17 november is de jaarlijkse NVM Colgate Studieprijs weer uitgereikt. Het delen van kennis op het vlak van preventieve en innovatieve mondzorg is één van de doelstellingen van NVM-mondhygiënisten. Om meer mondhygiënisten te laten delen in de interessante inhoud van scripties, organiseert NVM-mondhygiënisten elk jaar samen met het NTvM (Nederlands Tijdschrift voor Mondhygiëne) en, sinds 2022, met Colgate, de NVM Colgate Studieprijs. De NVM Colgate Studieprijs is dé prijs voor de beste en meest originele scriptie die is afgeleverd aan de opleiding Mondzorgkunde. Ook dit jaar heeft weer uitstekende inzendingen opgeleverd, waaruit een mooie top drie van winnaars is gekozen.

Relevante thema’s voor de preventieve mondzorg

De drie winnende scripties bestrijken onderwerpen als duurzaamheid, passende zorg en consumentenvoorlichting. De eerste prijs is gewonnen door HU-studenten Tatevic Azarjan en Anahita Poorkyanizadeh met hun scriptie ‘Duurzaamheid binnen de interne kliniek van Mondzorgkunde op de Hogeschool Utrecht: een verkenning van het probleem, oplossing en implementatie’. In deze scriptie wordt ingegaan op waarom er nu niet duurzaam gehandeld wordt in de interne kliniek en hoe deze weerstanden overwonnen kunnen worden. Een mooi actueel thema omdat de gezondheidszorg in Nederland een CO2-voetafdruk heeft van zeven procent door overmatige inkoop en verspilling van materiaal.

Tweede prijs

De tweede prijs is gewonnen door HAN-studenten Constance Vonck en Manon van Okkeburg met hun scriptie ‘Abrasiviteit van houtskoolbevattende tandpoeders – in Vitro studie’. Deze scriptie gaat in op de rage, door bekende influencers sterk aanbevolen, om ‘houtskoolbevattende tandpoeder’ te gebruiken om zelf je tanden te bleken. Eenduidige conclusies kunnen op het vlak van consumentbescherming nog niet getrokken worden gezien de omvang van de steekproef. Maar toch is de voorzichtige conclusie gerechtvaardigd dat mondhygiënisten hun patiënten mogen waarschuwen om voorzichtig met houtskoolbevattende tandpoeder om te gaan.

Derde prijs

De derde prijs is gewonnen door HAN-studenten Sophie Beckers en Annelotte Konings met hun scriptie ‘Patiëntervaring binnen de Academische Kliniek Mondzorg Arnhem (AKMA)’. In de scriptie wordt besproken dat er binnen de mondzorg steeds meer aandacht voor de behoefte en feedback van de patiënt is. Mondzorgverleners worden steeds meer, door bijvoorbeeld de overheid, aangemoedigd om regelmatig naar feedback van patiënten te vragen om de kwaliteit van de geleverde zorg te blijven waarborgen. Naast de algemene mondzorgpraktijken is het ook belangrijk om op tandheelkundige onderwijspraktijken de patiëntervaring te onderzoeken. Dit zal studenten en scholen bewuster maken welke aspecten samenhangen met betrekking tot de ervaringen van patiënten, waardoor de kwaliteit van de zorg die binnen de opleiding wordt geleverd aan patiënten kan worden verbeterd.

21 november 2022/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Studie gaat verband tussen medicatie en droge mond onderzoeken

7 november 2022

Het hebben van een droge mond is de meest voorkomende bijwerking van medicatie bij volwassenen. De evaluatie van de correlatie tussen deze twee parameters is het doel van een nieuwe studie in de VS.

Impact op gezondheid

“Verlaagde speekselproductie en een droge mond kunnen variëren van hinderlijk zijn tot iets dat een grote impact heeft op de algemene gezondheid, mondgezondheid, eetlust en eetgenot van patiënten”, zegt Dr. Szilvia Arany, assistent-professor aan het Eastman Institute for Oral Health en leidster van de nieuwe studie. “Een droge mond, of xerostomie, kan ook leiden tot beschadiging van de weke delen, problemen met spreken en slikken, agressieve bacteriële kolonisatie en infecties van de bovenste luchtwegen.”

Weinig informatie over speekselbijwerkingen

Er zijn ongeveer 500 verschillende medicijnen die de normale functie van de speekselklieren blokkeren en 20 procent van de volwassen Amerikaanse neemt nu vijf of meer medicijnen. “Hoewel speekselafscheiding erg gevoelig is voor deze medicijnen, is de informatie over de bijwerkingen op de mondgezondheid minimaal. Speeksel is van fundamenteel belang voor de mondgezondheid en is een belangrijke bepalende factor voor de kwaliteit van leven”, legt Dr. Arany uit.

Genetische markers

De studie zal vijf jaar duren en wordt gefinancierd door het National Institute of Dental & Cranofacial Research. De focus ligt op het onderzoeken van potentiële genetische markers voor een droge mond. Dit zal gebeuren door bepaalde leverenzymen te genotyperen om schade aan de mondgezondheid en verminderd speeksel te voorspellen.

Risicopatiënten op tijd identificeren

Dr. Arany hoopt de kloof te overbruggen bij het identificeren van patiënten van middelbare leeftijd met een hoog risico op xerostomie, voordat ze de hoge leeftijd bereiken waar de schade onomkeerbaar is. Dit zijn bijvoorbeeld mensen met complexe medisch-socio-psychologische problemen die vaak meerdere medicijnen nodig hebben.

Preventie en behandeling

“Patiënten met een hoog risico zouden kunnen worden geselecteerd voor preventie en gerichte behandeling”, zegt de arts. Bovendien zou een beter begrip patiënten kunnen helpen die lijden aan een droge mond als gevolg van andere ziekten en aandoeningen, zoals de ziekte van Sjögren, auto-immuunaandoeningen en diabetes.

Bron:
University of Rochester Medical Center

7 november 2022/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Verband gevonden tussen mondgezondheid en emotioneel welzijn van vrouwen

27 oktober 2022

De menopauze is een periode in het leven van een vrouw die wordt gekenmerkt door de permanente afwezigheid van menstruatie en gepaard gaat met significante veranderingen in de geslachtshormoonspiegels. De overgang naar de menopauze gaat vaak gepaard met fysiologische en psychologische veranderingen, zoals vasomotorische symptomen, slaap- en stemmingsstoornissen.

Postmenopauzale veranderingen hebben ook invloed op de intraorale weefsels, zoals het dunner worden van het mondslijmvlies, veranderingen in de mondflora en de afname van de alveolaire botmineraaldichtheid.

Onderzoekers veronderstellen daarom dat bepaalde psychosomatische eigenschappen vrouwen zouden kunnen markeren met een hoger risico op een slechte mondgezondheid voor of tijdens de menopauze.

Het doel van deze studie was om de relatie tussen klinische parodontale gezondheid en fysieke en emotionele symptomen te onderzoeken, zoals beoordeeld met behulp van de Women’s Health Questionnaire (WHQ), bij postmenopauzale vrouwen (PMW) in vergelijking met regelmatig menstruerende premenopauzale vrouwen (RMPW).

Methodologie

In totaal kregen 115 vrouwen (PMW, n = 56, gemiddelde leeftijd ± SD: 54 ± 5; RMPW, n = 59, gemiddelde leeftijd ± SD: 41 ± 4) een volledige medische evaluatie en een volledig mondeling examen. Allen vulden de gezondheidsvragenlijst voor vrouwen in om het emotionele en fysieke welzijn te meten. De bijbehorende waarden voor de botmineraaldichtheid (BMD) zijn ontleend aan de medische dossiers van de deelnemers.

Resultaten

Na correctie voor leeftijd was het tandverlies significant hoger in PMW dan in RMPW (3,88 ± 2,41 versus 2,14 ± 2,43, p <0,05). Er was geen significant verschil in de prevalentie van parodontitis tussen de twee groepen (PMW: 39,2%, RMPW: 32,2%, p> 0,05). De prevalentie van parodontitis in de PMW-groep was geassocieerd met minder dagelijkse poetsbeurten (p = 0,021).

Op basis van de WHQ hadden zowel PMW als RMPW met parodontitis hogere waarden voor “depressieve stemming” in vergelijking met parodontaal gezonde vrouwen (respectievelijk p = 0,06 en p = 0,038). De vrouwen die aangaven minder dagelijkse poetsbeurten te hebben gehad, hadden hogere scores voor depressieve stemming (p = 0,043).

Conclusies

De studie toont aan dat er een verband bestaat tussen het aantal ontbrekende tanden, een slecht emotioneel welzijn en de menopauze. Vrouwen met een voorgeschiedenis van parodontitis kunnen bijkomende emotionele problemen hebben, of vrouwen met een depressieve stemming kunnen vatbaarder zijn voor parodontitis.

De WHQ is van grote waarde bij het beoordelen van de psychosociale effecten van de menopauze bij vrouwen met een slechte mondgezondheid. Vanwege hun transversale ontwerp zijn de beschikbare gegevens mogelijk niet voldoende om de evolutie van de mondgezondheid tijdens de pre- en postmenopauze te begrijpen.

Er zijn meer vervolgonderzoeken nodig om de rol van de menopauze bij een slechte mondgezondheid te bevestigen of uit te sluiten.

Bron:
BMC Women’s Health

27 oktober 2022/door RedactieLees meer over: Mondhygiëne, Thema A-Z

Tennisser Sem Verbeek: “Ik weet zeker dat een slechte mondgezondheid het presteren belemmert”

17 oktober 2022

Interview met toptennisser Sem Verbeek over o.a. mondgezondheid en sport, door mondhygiënist Jolanda Gortzak. Dit in het kader van het project “Sport Fit met een Gezond Gebit” met als doel het creëren van bewustwording over de psychologie van mondgezondheid in relatie tot algehele gezondheid en mondgezondheidsgedrag, bij (top)sporters en hun paramedische team.

Wie is Sem Verbeek?

Sem Verbeek is een professionele linkshandige tennisser van 28 jaar die 135^ste op de wereldranglijst van het dubbelspel staat. Hij is geboren en opgegroeid in Amsterdam. Als 14 jarige besloot Sem na een tenniskamp in Florida om daar zijn middelbare school af te maken. Daarna ging hij studeren aan de University of the Pacific vanwege het Amerikaanse topsportklimaat, alwaar hij summa cum laude afstudeerde op Health and Exercise Science. Elke dag stond Sem om zes uur ‘s ochtends al in de sportschool te trainen om vervolgens 4 uur colleges te volgen. In de middag was hij weer op de tennisbaan te vinden om te werken aan zijn service, forehand en smash. De dag werd afgesloten met studeren in de bibliotheek. Onze wegen kruisten elkaar via zijn zusje en omdat Sem geïnteresseerd is in de geneeskunde, was ik benieuwd naar zijn ervaringen als topsporter met de mondgezondheid en de relatie met de algehele gezondheid.

Hoe is je liefde voor het tennissen ontstaan?

“Ik ben begonnen met voetballen. Mijn moeder speelde tennis bij tennisclub Kattenlaan in het Vondelpark. Via haar ben ik op de tennisbaan beland en op mijn twaalfde ben ik gestopt met voetballen en ben ik alleen gaan tennissen omdat het anders teveel zou zijn in combinatie met de middelbare school”.

Hoe is het proces gegaan om van recreatief sporter topsporter te worden?

“Na 4 jaar studeren en het spelen van wedstrijden voor het tennisteam van de universiteit langs de hele westkust van Amerika en Hawaï stond ik op een kruispunt om als professional verder te gaan of om mijn passie voor de geneeskunde te volgen. In overleg met mijn ouders en coach was dit het moment dat ik tegen mijzelf zei: “Ik geef mijzelf vier jaar om professional te worden, anders word ik sportarts”. “Via crowdfunding, gratis trainingen door mijn trainer van de universiteit en verblijf bij gastgezinnen, familie en vrienden tijdens wedstrijden kon ik mijn kosten laag houden. Ik maakte grote sprongen op de wereldranglijst. Uiteindelijk kwam ik via een sponsor, die alles voor mij vergoedde, bij een trainingsweek in Melbourne. Ik kon niet geloven dat ik ooit mocht trainen op zo’n “heilige grond” als die van de Australian Open. Het contrast tussen mij en de toppers zoals Roger Federer en Marin Cilic is enorm. Zij hebben personeel in dienst en ik doe mijn eigen administratie, verzamel mijn bonnetjes en boek vluchten bij dezelfde vliegmaatschappij om zo via een puntensysteem goedkoper te kunnen vliegen”.

Wat veranderde er in je lifestyle als topsporter?

“Je hebt als zelfstandig topsporter je daginvulling helemaal in eigen hand. Ik hoefde niet meer naar school en had geen andere verplichtingen, behalve naar mijzelf. Dus ik was veel meer bezig met sport en alles wat erbij komt kijken: mentale training, fysieke training, herstel en voeding, etcetera.”

Heb je ook een speciaal voedingsschema moeten volgen?

“Ik heb gelukkig geen allergieën, dus daar hoef ik niet specifiek op te letten. Ik heb moeite om op gewicht te blijven en aan te komen, dus ik moet vooral veel eten. Daarnaast vind ik het prettig om gezond te koken en te eten.”

Werd er vanuit de (para)medische staf aandacht besteed aan het belang van een goede mondgezondheid?

“Ik had de mazzel dat ik in het begin van mijn profleven veel verbleef bij een familie in Californië waar de vader tandarts was. Er werd dus goed op mijn mondgezondheid gelet. Het zou zeker een belangrijker deel moeten uitmaken van het leven van een topsporter, want een slechte mondhygiëne kan veel pijn en problemen veroorzaken.”

Is de relatie mondgezondheid en algehele gezondheid bekend voor je?

“De medische achtergrond heb ik (nog) niet om het proces uit te leggen, maar vanuit mijn ervaring weet ik hoe belangrijk het is. Helemaal met alle sportdranken en gels die wij drinken en eten. Daarmee wordt er elke dag zo’n aanslag op je tanden gepleegd dat het enorm de moeite waard is om ze goed te onderhouden.”

Is de relatie mondgezondheid en de relatie tot presteren bekend?

“Ik weet zeker dat een slechte mondgezondheid het presteren belemmert. Met pijn spelen en ook bijvoorbeeld niet goed kunnen eten en kauwen heeft een enorme invloed op ons als topsporters. Ook zitten er zoveel zenuwen in en rondom je mond dat het andere delen van je gezicht beïnvloedt.”

Ben je bekend met de mondhygiënist?

“Ik denk dat de mondhygiënist zeker een rol kan spelen binnen de topsport. Niet alleen met interventies, maar ook preventief door middel van uitleg en screenings. Voor veel topsporters is de mond geen prioriteit, dus daar valt zeker wat te winnen, lijkt mij.”

Tot slot

De mondgezondheid van een topsporter wordt bepaald door verschillende factoren zoals gedrag, prioriteit, bewustzijn en beschikbaarheid van preventieve mondzorg. Daarnaast spelen ontstekingsbevorderende factoren een rol, zoals voeding met suiker en koolhydraten. Ook uitdroging en een verminderde afweerreactie van het lichaam door intensieve training spelen een rol. Uit onderzoek blijkt dat 17% van de topsporters niet durft te lachen en zich schaamt voor zijn of haar gebit. Dat mentale factoren het succes van een topsporter beïnvloeden is bekend. Een slechte mondgezondheid doet wat met het zelfvertrouwen van zo’n sporter. Sem Verbeek geeft aan dat er in de tenniswereld veel sportdrankjes en gelletjes genomen worden, die invloed hebben op het gebit.

Wordt het niet eens tijd voor het (para)medisch team van de topsporter om samen te werken met de mondhygiënist voor preventieve screenings en interventies? Sem Verbeek zei ooit:

“Use your smile to change the world: don’t let the world change your smile”

Dit is precies wat ik als mondhygiënist probeer na te streven. Nu nog de reikende hand van de (top)sporters en hun (para)medisch team.

Door: Jolanda Gortzak, mondhygiënist en eigenaar van Oral-Vision.